Atebetü’l-Hakâyık’ta Eksiltili Yapılar
Authors : Ümit Hunutlu
Pages : 769-793
Doi:10.33206/mjss.505006
View : 10 | Download : 3
Publication Date : 2019-02-22
Article Type : Research
Abstract :Diller, gelişmesini sürekli etkileyen kolaylık kanunları gereği bazı görev ögelerini bazen aşındırmış ve bu görevleri başka görev ve anlam ögelerine yüklemiştir. İşaretsiz olan bu görev ögeleri; dildeki ek veya kelimelerin yerini tutan, genellikle derin yapıdan anlaşılan ve dilin kendi mantığında varlığını hissettiren eksiltili unsurlardır. Konuşma dilinde olduğu gibi, edebî metin değeri taşıyan eserlerde de bu eksiltmelere rastlanır. Çünkü eksiltmelerdeki asıl amaç, az söze çok ve etkili anlamlar yüklemektir. Edip Ahmet Yüknekî de ifadelerinde bu etkiyi sağlamak için, Atebetü’l-Hakâyık’ta işaretsiz görev ögelerinden yararlanmıştır. Atebetü’l-Hakâyık’ın Türk yazı dilinin ilk dönemlerinden günümüze ulaşabilmiş az sayıda eserden biri olmasında, dil ve edebiyat yönü göz ardı edilemez; fakat aynı dönem eserleri oldukları için, Atebetü’l-Hakâyık çoğunlukla Kutadgu Bilig’le mukayese edilmiş ve ona bir değer biçilmiştir. Öğretici bir eser olması sebebiyle, dil incelikleri üzerinde Kutadgu Bilig kadar durulmamıştır. Hâlbuki onu yüzyıllar öncesinden günümüze taşıyan şey, sadece dini ve öğretici yönü değildir. Döneminin halk dilini ve ifade gücünü iyice sindirmiş bir yazarın akılda yer edecek üslubu da onu kalıcı kılmıştır. İslam dininin önem verdiği ahlak değerlerini, aydın ve halkın anlayabileceği bir dille ele alan Edip Ahmet Yüknekî; bize Karahanlı Türkçesinin dil hususiyetlerinin ipuçlarını sunmaktadır. Bengü Taşlardan günümüze kadar gelen eksiltili / işaretsiz görev ögeleri, Karahanlı Türkçesinin farklı kullanımlarıyla Atebetü’l-Hakâyık’ta da yer almıştır. Bu çalışmada, Atebetü’l-Hakâyık’ın eksiltili / işaretsiz görev ögeleri tespit edilmiştir. Üzerinde durulan eksiltili / işaretsiz görev ögeleri sadece yazarın üslubuyla ilgili değildir. Türk dilinin gelişim hususiyetleri ve Karahanlı Türkçesinin nitelikleri bu eksiltili / işaretsiz kullanımlarda etkilidir. Bu sebeple, tespitler analiz ve değerlendirmeye tabi tutulmuş ve böylece eser ve dönemi hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur.Keywords : Atebetü’l-Hakâyık, Eksilti, Karahanlı Türkçesi