- Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi
- Sayı: 14
- Türkçede Cümle Ögelerinin Sınıflandırılması Üzerine Bir Ölçüt Önerisi
Türkçede Cümle Ögelerinin Sınıflandırılması Üzerine Bir Ölçüt Önerisi
Authors : Çağlayan Yılmaz
Pages : 470-494
Doi:10.51531/korkutataturkiyat.1405031
View : 137 | Download : 164
Publication Date : 2024-02-29
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada, Türkçedeki cümle ögelerinin sınıflandırılmasında kullanılabilecek yeni bir ölçüt önerilmiştir. Bunun için öncelikle cümlenin tanımı üzerinde durulmuştur. Cümlenin, yargı bildiren dilsel ifadeler olarak tanımlanmasına karşı çıkılmış, cümle için ancak biçimsel bir tanımın mümkün olduğu savunulmuştur. Türkçede cümlenin varlığı fiil ve fiil çekimiyle ilişkilendirilmiş, bunlar üzerine odaklanılmıştır. Ardından cümle ögesi olmanın anlamsal ve biçimsel koşulları ele alınmıştır. Cümle ögesinin, özgül bir dilsel ifade olması gerektiği vurgulanmış, her bir ögenin cümlenin yüklemindeki fiille kurduğu anlamsal ilişki üzerinde durulmuştur. Bu anlamsal ilişki, cümlenin sıfat yan cümlesine dönüşümü üzerinden gösterilmiştir. Sıfat yan cümlesinin tamlayan olarak bulunduğu bir tamlamanın ortaya çıktığı bu sözdizimsel dönüşümde her bir ögenin, yüklemdeki fiile göre bu tamlamanın tamlananı olabildiğine dikkat çekilmiştir. Ögelerin dönüşümlerdeki farklı tepkileri yüklemdeki fiilin sözlük anlamıyla ilişkilendirilmiş, ögeler bu tepkiler üzerinden sınıflandırılmıştır. Özellikle özne ile tümleç arasındaki farka dayanan temel niteleme kuralının dışındaki kullanımlara odaklanılmış, bu kural dışı kullanımlar üzerinden tümleçler arasında yapılması mümkün bir sınıflandırma için bir ölçüt önerilmiştir.Keywords : Cümlenin ögeleri, tümleç, sıfat yan cümlesi, sözdizimsel dönüşümler.