Yıkup Yakmak
Authors : I. Hakkı Aksoyak
Pages : 1-4
Doi:10.51531/korkutataturkiyat.1388146
View : 462 | Download : 401
Publication Date : 2024-02-29
Article Type : Research
Abstract :Osmanlı metinlerinde, 14-19. yüzyıllar arasında 60 kadar tanıktan 20 kadarı “yıkup yakmak”; diğer 40 tanıkta ise “yakup yıkmak” şekliyle yer almaktadır. “Yıkup yakmak”, genellikle 14-16. yüzyıllar arasında savaş konulu metinlerde (Fetihname, Manzum Osmanlı Tarihi, Mirkatülcihad, Şeh-nâme-i Sultân Murâd …) yaygındır. Bir yerin alınması esnasında o yerleşim yeri önce mancınık, top vs. ile yıkılıp daha sonra da ateşe veriliyordu. Böylece o yer tamamen tahrip edilmiş oluyordu. Önceleri yine savaşların yoğun olduğu zamanlarda, tahribat için “yıkmak” kelimesi öncelikliydi. 15. yüzyıldan sonra yenilgilerin artmasıyla savaş esnasında “yıkmak” düşüncesi gözden uzaklaştı. Anlatımı canlandırmak için de “yakmak” ilk kelime olarak vurgulanmaya başlandı. Aslında ele geçirilecek bir yeri tahrip etmek için önce yıkmak sonra yakmak mantık sırasına uygun olur. Ses bakımından da kalıp ifade, “y” sızıcı harfi ile başlayıp “kaf” sert ünlüsü ile bitmektedir. Aynı seslerin arka arkaya tekrar etmesi, hafif bir başlangıcı ve sert bir bitişi hissettirmekte ve hücumların dalga dalga gelişini canlandırmaktadır. Bu hayali -up zarf fiili de desteklemektedir. Nitekim bu yapı ilk fiilin çabukça bitirilip ikinci eyleme başlamayı da ifade ediyor. Bu bakımdan -up fiili de savaş ortamındaki hareketliliğe işaret eder. Söz konusu kalıp ifade, kelimelerin yer değiştirmesiyle “yakıp yıkmak” hâlinde yaygınlık kazandı. Şunu bir kez daha görmüş oluyoruz ki Osmanlı metinlerinde kalıp ifadelerdeki yer değişiklikleri bile tarihsel sözlük oluşturmakta ve kelime anlamlandırmakta dikkat etmemiz gereken hususlardan biridir.Keywords : Savaş terminolojisi, kalıp ifade, yıkıp yakmak, yakıp yıkmak, söz dizimi.