- Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi
- Sayı: 13
- Ünlülerin ve Ünsüzlerin Harmonisine "Müstakil Uygunluğuna" Göre Türkçede Melodik Ses Uyuml...
Ünlülerin ve Ünsüzlerin Harmonisine "Müstakil Uygunluğuna" Göre Türkçede Melodik Ses Uyumları
Authors : Meriç Güven
Pages : 807-826
Doi:10.51531/korkutataturkiyat.1393731
View : 101 | Download : 176
Publication Date : 2023-12-31
Article Type : Research
Abstract :Ses uyumu, sesler arasında ortaya çıkan frekans denkliği ve uygunluğuna dayalı sessel bir olgu; eklemeli dillerin (agglutinative language) ses bilimsel yapısıyla ilgili bir içerik ve endolinguistik bir husustur. Melodi ise kelimedeki seslerin art arda gelmesiyle ortaya çıkan ses zarfındaki seslerin ölçülebilir boyutlarının bulunması ve bu boyutların birbirleriyle uyumlu olması durumudur. Sonra gelen sesin önce gelen sese fizyolojik-akustik uyması ve uzlaşması biçiminde gerçekleşen ses uyumları, Türkçe için tipoloji oluşturacak ve birbiriyle ilişkili sesleri aynı katman içinde fonolojik özelliklerine göre sınıflandırılacak bir "kanun” özelliği taşır. Ses uyumu sesler arasında birbirine uygun düşme "insicam”; ögeleri aynı cins olma "tecanüs”; tutarlılık ve bağdaşıklık gösterme "teellüf” ve akıcı olma "selaset” niteliklerini haizdir. Ses uyumunda seslerin doğal sınırlarını belirleyen fonolojik ölçütler, seslerin birbiri ile özümlenmesini, kelimelerin sentezinde kullanılmasını ve değişim gerçekleştirmesini sağlayan "tetikleyici ses” konumundaki ünlülerin formant frekanslarıdır. Sesler arasında titreşimi yüksek genlik ve düşük sıklık oluşturan frekanslar, seslerin harmonik değerlerini değiştirir. Etkilenen sesler harmonik değerin yüksekliğine bağlı olarak, tetikleyici ünlünün özelliği ile eşleşir ve ses uyumunu kolay ve güçlü şekilde gerçekleştirir. Pisagorik orantılardan biri olan ve matematikte sıklıkla kullanılan Harmonik Ortalama "HO”, ahenkli ortayı bulma ve tetikleyici ses konumundaki ünlülerin frekans değerlerinin sesler üzerindeki etkisini göstermede analiz işlemci olarak kullanılabilir. Kelimedeki seslerin hassas oranlarda birleştirilmesi ve etkilenen seslerin tetikleyici ünlünün özelliği ile eşleştirilmesine dayalı mevzii etüt formundaki bu çalışmada, sesler bağımlı ve bağımsız değişkenlerine göre ele alınıp ses uyumları ile ilgili grup teorisine ve analojik kaidelere göre değerlendirmeler yapılmıştır. Örneklemli uygulamalarda ses uyumunun kelimedeki seslerin formant frekans değerlerinin harmonik ortalaması ile uyumlu düştüğü ve uyumun tetikleyici sesin (ünlünün) formant frekans değerlerine yaklaşması nispetinde kuvvetli veya zayıf gerçekleştiği belirlenmiştir. Bunun yanında çalışmada kıyas ve analojiden ve grup teorisinden (simetrik kuramdan) yararlanarak Türkçedeki ses uyumları ile ilgili yeni tasnif denemesi yapılmış ses uyumları ile ilgili irdelemelerde bulunularak bilgi ve adlandırmalar gözden geçirilmiş ve terim tanım uyumsuzluğu taşıyan kullanımların doğru ve tutarlı biçimleri ortaya konmuştur. Çalışmada ara sözler, ara cümleler, terim karşılıkları ve vurgulanmak istenen bilgiler tırnak işareti içerisinde gösterilmiştir.Keywords : Ses uyumları, harmonik ortalama, formant frekans, tetikleyici ünlü, simetri kuramı.