- Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi
- Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına) Özel Sayı
- Kırgız Halk Anlatılarında Bir Çağatay Şairi: Babarahîm Şah Meşreb
Kırgız Halk Anlatılarında Bir Çağatay Şairi: Babarahîm Şah Meşreb
Authors : Muhammet Nurullah Cicioğlu
Pages : 560-573
Doi:10.51531/korkutataturkiyat.1356922
View : 45 | Download : 85
Publication Date : 2023-10-27
Article Type : Research
Abstract :Babarahîm Meşreb (Şah Meşreb) Çağatay edebiyatının son dönem şairlerinden biridir. Kendisi şairliğinin yanı sıra Kalenderi bir derviş olduğu için onun hakkında çok sayıda menâkıbnâme yazılmıştır. Onun hayatı ve eserleriyle ilgili bilgiler bu menâkıbnâmeler vasıtasıyla günümüze ulaşabilmiştir. Şah Meşreb’in hayatı, doğduğu şehir olan Namangan’dan başlayarak Doğu Türkistan’a kadar uzanan geniş bir coğrafyada şehir şehir dolaşmakla geçmiştir. O, bu şekilde kendi dünya görüşünü ve inancını insanlara yaymaya çalışmıştır. Bunu hem dünya nimetlerine önem vermeyen yaşam biçimiyle insanlara göstererek hem de okuduğu lirik şiirlerle insanları etkileyerek gerçekleştirmiştir. Gittiği her yerde, insanlar üzerinde bıraktığı etkinin bir neticesi ve göstergesi olarak, hakkında dilden dile dolaşan menkıbeler yayılmıştır. Şah Meşreb’in dolaştığı coğrafyaya ve etki sahasına dâhil olan Kırgız halkı arasında da onun hakkında anlatılan menkıbeler, sahanın sözlü kültür geleneği özelliklerine göre şekillenerek günümüze kadar ulaşmıştır. Yakın geçmişte Kırgız halk şairleri tarafından yazıya aktarılan Şah Meşreb menkıbeleri, onun hakkında diğer sahalarda anlatılan ve yazılan diğer menkıbelerin bir devamı ve tamamlayıcısı gibidir. Bu çalışmada Şah Meşreb ve onunla ilgili günümüze ulaşan menâkıbnâmelerden bahsedilmiş ve Kırgız halk anlatıları arasında onunla ilgili tespit edilen ürünler hakkında bilgi verilmiştir. Değerlendirme bölümünde ise Kırgız anlatılarındaki ve diğer menâkıbnâmelerdeki muhtevaya ilişkin unsurlar karşılaştırılmıştır. Neticede Kırgız sahasındaki ürünlerin konu olarak diğer menkıbelerle örtüştüğü ancak farklı tür ve şekil özellikleri kazandığı görülmüştür. Şekil itibarıyla daha çok manzum ürünler olan Kırgız anlatılarında sözlü kültüre ait şekil ve üslup özellikleri belirgin bir şekilde görülmektedir. Muhteva bakımından ise; diğer menâkıbnâmelerde Şah Meşreb’in bir Kalmuk hânı olan Koňtaacı’nın kızına olan ilgisi, Kırgız anlatılarında aşk destanlarının konusu olmuştur. Bu ürünler arasında özellikle "Gülgaakı” destanı Kırgız destan kataloğunda yerini almıştır. Çotbay Namırzayev’in "Şah Meşreb Beyanı” adlı anlatmasında da Şah Meşreb’in hayat hikâyesi, bir destan kahramanının tipik biyografisine uygun bir kompozisyon oluşturmaktadır. Bu eser, Meşreb hakkında anlatılan manzum bir menâkıbnâmedir; fakat dil, şekil ve üslup özellikleri itibarıyla Kırgız sözlü kültür geleneğinin özelliklerini taşır. Özellikle epizot yapısı ve kullanılan motifler, geleneksel Kırgız destanlarına göre düzenlenmiştir.Keywords : Kırgız anlatıları, Babarahîm Meşreb, menâkıbnâme, Çağatay edebiyatı, Gülgaakı destanı.