Çağatayca Sözlüklerde Mutfak Tabirleri
Authors : Ahmet Karataş
Pages : 581-609
Doi:10.51531/korkutataturkiyat.1347821
View : 52 | Download : 47
Publication Date : 2023-09-26
Article Type : Research
Abstract :Çağatay Türkçesi, XV. yüzyıldan, XX. yüzyılın başlarına kadar doğu Türklüğünün konuşma ve yazı dili olmuştur. Çağatay Türkçesi, özellikle XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Ali Şir Nevāyı̇̄’nin yazdığı eserlerle klasik bir edebiyat halini almış ve tüm Türk İslâm aleminde Çağataycaya olan ilgi artmıştır. Bu da Çağatayca sözlüklerin yazılmasına öncülük etmiştir. Bununla birlikte Babur’un ana vatanından uzakta bugünkü Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Afganistan ve İran’a kadar olan bölgede Babur İmparatorluğunu kurması, Baburlu hanedanlığının, saray bürokrasinin ve askerî görevlilerin ana dillerinden uzakta yaşamalarına sebep olmuştur. Bunun sonucunda da Hindistan ve çevresinde Türkçeyi öğretmek amacıyla pek çok sözlük ve gramer yazılmıştır. Bu çalışmada Çağatayca sözlüklerdeki mutfak tabirleri tespit edilmiştir. Çalışmada, kaynak olarak Muḳaddimetü’l-Edeb, Muḥākemetü’l-Luġateyn, El-Luġātu ʿn-Nevāʾiyye ve ʿl-İstişhādātu ʿl-Caġātāʾiyye, Nisāb-ı Türkı̇̄, Neẕr-ʿAlı̇̄’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Ferāġı̇̄’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Bedāyiüʾl-Luġat, Fazlullāh Ḫan Luġatı, Zebān-ı Türkı̇̄ (Kelür-nāme), Nisāb-ı Ḳutbiyye, Ḫulāṣa-yi ʿAbbāsı̇̄, Fetḥ-ʿAlı̇̄ Ḳacar Luġatı, Luġat-ı Çaġatay ve Türkı̇̄-yi Os̠mānı̇̄ ve Üss-i Lisān-ı Türkı̇̄ adlı Çağatayca sözlükler kullanılmıştır. İlk olarak Çağatayca sözlükler ile ilgili olarak genel bilgiler verilmiştir. Daha sonra tespit edilen mutfak tabirleri ile ilgili sözlük birimler "mutfak araç gereçleri”, "tahıllar”, "meyveler”, "sebze ve bitkiler”, "baharatlar”, "yağlar”, "yiyecek ve içecekler” olarak sınıflandırılmıştır.Keywords : Çağatay Türkçesi, Çağatayca, Çağatay Türkçesi sözlükleri, Çağatayca sözlükler.