- Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi
- Issue: 11
- İslamî-Türkçe Metinlerde Allah’ın Rabb Sıfatı: egtülegen~igtülegen/iktülegen
İslamî-Türkçe Metinlerde Allah’ın Rabb Sıfatı: egtülegen~igtülegen/iktülegen
Authors : Hasan Isi, Sümeyra Alan
Pages : 158-173
Doi:10.51531/korkutataturkiyat.1282895
View : 72 | Download : 73
Publication Date : 2023-06-30
Article Type : Research Article
Abstract :Eski Türk dinî terminolojisi, Eski Uygurca, Karahanlı ve Harezm Türkçeleri dönemlerinde başta Budizm, Manihaizm ve İslamiyet’i benimsemiş Türklerce ilgili din ve öğretilere ait kavramları Türkçeye aktarma neticesinde ortaya çıkmıştır. Budizm ve Manihaizm gibi öğretileri benimseyen Türk halklarından Uygurlar, ilgili inanç sistemlerine dair bilgileri başta Çince, Toharca, Sanskritçe ve Tibetçe gibi dillerden yaptıkları çevirilerle öğrenmişlerdir. Her iki öğretiye mensup Uygur rahiplerinin kurmuş oldukları tercüme heyeti içerisinde ilgili öğretileri ifade eden terimlere, ‘Türkçeleştirme’ bilinci ile birebir Türkçe karşılık vermeleri tarihî Uygur metinleri ile görülmektedir. Özellikle Budist Uygur rahiplerinin dinî terimleri doğrudan yabancı dilden alma yerine, uyguladıkları ‘Türkçeleştirme’ sistemi, Türk dinî terminolojisinde İslamiyet’i benimsemiş Karahanlı Türklerinin dinî metinlerinde de görülmektedir. Asırlarca Buddha dinini tecrübe eden Uygurlardan aldıkları miraslar ile Karahanlı Türkleri, İslamiyet’e ait pek çok kavramı Budist Uygur söz varlığından alarak (ugan ‘=Skr. ṛṣi→ Tanrı’, azun ‘=Skr. gati→dünya’, tamu ‘=Skr. naraka→cehennem’ vs.) bu terimleri İslam dinine uyarlamışlardır. 10. yüzyılda devlet dinî olarak Karahanlılarca benimsenen İslam dini, beraberinde Türkçe Kur’an Tercümelerini getirmiştir. Karahanlılar döneminde, doğrudan Arapça yerine Farsçadan yapılan Kur’an Tercümeleri arasında TİEM 73 (İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi, Nr. 73) ve Rylands nüshalı çeviriler, birçok açıdan İslam dinine ait kavramları Türkçe sözcüklerle anlatma bakımından filologlar açısından incelenecek önemli malzemeler içermektedir. Bu yönüyle, eldeki çalışma ilk kez Eski Uygur Türkçesinde ‘beslemek’ anlamıyla görülen egtüle-~igdüle-~iktüle- eylemlerinin İslamî-Türkçe metinler tanıklığında sahip olduğu egtülegen~igtülegen/iktülegen şeklindeki görünümünü ele almaktadır. Çalışmada öncelikle Allah’ın isminden biri olan Rabb ifadesi üzerine değerlendirmeler yapılıp devamında ilgili isimler olan egtülegen~igtülegen/iktülegen ifadelerine yer verilerek kavramın sahip olduğu dilsel yön, çeşitli köken bilgisi sözlükleri yardımıyla ortaya konmuştur.Keywords : Türk dinî terminolojisi, İslamî-Türkçe metinler, Rabb.