- Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 9 Issue: 2
- CESSÂS’IN KIRAAT ANLAYIŞI VE KIRAATLERLE FIKHÎ İSTİNBAT YÖNTEMİNİN TESPİTİ
CESSÂS’IN KIRAAT ANLAYIŞI VE KIRAATLERLE FIKHÎ İSTİNBAT YÖNTEMİNİN TESPİTİ
Authors : Yunus Yalçin, Mehmet Erdem
Pages : 485-510
Doi:10.46353/k7auifd.1182441
View : 6 | Download : 2
Publication Date : 2022-12-30
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmanın genel konusu, fıkıh-kıraat ilişkisidir. Özel konusu ise ahkâm âyetleri bağlamında Cessâs’ın kıraat anlayışı ve fıkhî istinbât yönteminin tespitidir. Bu çalışma, kıraatlerin tedvin döneminde yaşamış olan bir fakih üzerinden kıraatlerle fıkhî istinbat yöntemlerinin nasıl olduğunu öğrenmek açısından önemlidir. Bu çalışmanın amacı, Cessâs’ın (öl. 370/981) kıraatlerin mâhiyeti hakkındaki görüşleri üzerinden fıkhî istinbatta kıraatleri nasıl istidlal ve ihticac ettiğini ortaya çıkarıp Hanefîler içerisindeki farklı yönlerini tespit etmektir. Kıraatleri tilâvet yönünden tevkîfî/Kur’ân olan ve tevkîfî/Kur’ân olmayan şeklinde ikiye ayırdığı görülen ve tevkîfî saydığı kıraatlerde tevâtürü ve üzerinde ümmetin icmâını şart koşan Cessâs’ın kıraatleri rivayet yönünden haber olarak ele aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Yani ona göre mütevâtir haber ile nakil olunan kıraatler Kur’ân’dır, âhâd haberle nakil olunan kıraatler Kur’ân değildir. Cessâs, tevkîfî olmayan kıraatleri ise tilâvet yönünden Kur’ân saymasa da ahkâm yönünden belli şartlar çerçevesinde delil kabul edilebileceğini söylemektedir. Sahâbe, tâbiîn ve tebe-i tâbiîn mürsellerini de belli şartlar çerçevesinde doğru kabul eden Cessâs, bu tabakadan gelen âhâd kıraatlerin de aynı şartlarla istidlâl edilebileceği görüşündedir. Tevkîfî kıraatlerden hiç birinin âtıl bırakılmaması ilkesini kabul eden Cessâs, umum-husus vb. sebeplerden dolayı kıraatler arasında bazı teâruz giderme yöntemleri geliştirmiştir. Eğer kıraatler arasında umum-husus, hakikat-mecaz, sarih-kinâye gibi ilişki varsa bunlardan daha hususi olanı muhkem, daha umumi olanı müteşâbih olarak tanımlayan Cessâs, bu tanım üzerinden, müteşâbihi muhkeme hamletme yöntemini benimsemiştir. Yani Cessâs, eğer kıraatleri eşit seviyede ayrı manalara istidlâl etme imkânı yoksa müteşâbihin muhkeme hamlederek her iki kırâati bir manada birleştirmiştir. Cessâs’ın müteşabihi muhkeme haml etme yöntemini hocası Kerhî (öl. 340/952) ve eserlerinden bazısını şerh ettiği Tahâvî’den (öl. 321/933) öğrendiği de ortaya çıkmıştır. Bu tanım ve yöntem ile diğer birçok Hanefî usulcüden ayrıldığı görülen Cessâs’ın bu yönteminin mütekellimin metodu üzere usul eseri yazan fukahânın görüşü ile paralel olduğu anlaşılmaktadır. Bu yöntem, Cessâs’ın mütevâtir ve tevkîfî kıraatlerin âtıl bırakılmaması ilkesine de uygun görülmektedir. Cessâs, eğer her iki kıraat muhkem ise ve eşit derecede istidlâl imkânı varsa her ikisini delâlet ettiği ayrı manalarda istimal edilebileceği görüşündedir. Cessâs, bu durumların dışında olan kıraatlerden her iki kıraati aynı manada istidlali mümkün ise istidlal ettiği görülmektedir. Cessâs’ın burada cem‘ yöntemini kullandığı tespit edilmiştir. Tevkîfî kıraatleri mutlak manada birbirinden üstün görmenin câiz olmadığı görüşünde olan Cessâs, Arapça yönünden daha fasih kabul ettiği vecihleri ise daha doğru saydığı olmuştur. Kur’ân saymadığı âhâd kıraatleri ise haber kapsamında derecelerine göre değerlendiren Cessâs, bunlardan meşhur haber kapsamında olan kıraatlerle ihticâc etmiştir. Bazı tevkîfî olmayan kıraatleri delil yetersizliği olduğunda istidlâl etmenin vâcipliğinden bile bahseden Cessâs, bu yöntemi ile kelâmın i’malinin ihmâlinden evlâ olduğu görüşünde olduğunu göstermektedir. Tevkîfî olmayan kıraatlerden bazısını tevkîfî kıraatlere destek amaçlı istidlâl ettiği vâki olan Cessâs’ın meşhur haber kapsamında değerlendirmediği tevkîfî olmayan kıraatleri ise sahih saymamıştır. Bu tespitlerden Cessâs’ın kıraat anlayışının mütevâtir rivâyet ile mervî olan kıraatleri tevkîfî olarak isimlendirdiğinden tilâvet ve fıkhî istinbât yönünden Kur’an saydığı ve onların fıkhî istinbatta istidlâlinin gerekliliği yönündedir. Âhâd rivâyet ile mervî olan kıraatleri tevkîfî saymadığından bu kısım kıraatleri tilâvet ve istinbât yönünden Kur’an saymasa da fıkhî istinbâtta derecelerine göre istidlal edilmesi gerektiğini düşünmektedir. Tevkîfî kıraatlerle fıkhî istinbat yöntemlerinden en çok dikkat çekeni kıraatler arasında teâruzu giderme yolu olarak müteşabihi muhkeme haml etme yöntemidir. Bu meyanda genel manada fıkıh-kıraat ilişkisini ele alan bu çalışmada Cessâs’ın önce el-Fusûl isimli eserindeki kıraat, Kur’ân ve haber konusu incelenmiş, sonra Cessâs’ın tefsirinde temas ettiği kıraatler ve bu kıraatlerle fıkhî istinbat yöntemleri tespit edilerek izah edilmiştir. Özel manada ise bu çalışmada Cessâs’ın mütevâtir ve ahâd kıraatlere bakışı ile kıraatlerin tevkîfiliği meselesi ve bunlardan hüküm istinbât yöntemleri incelenmiştir.Keywords : Fıkıh, Fıkıh Usûlü, Kıraat, İstinbat, Cessâs.