- Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 9 Issue: 2
- MISIR’DAKİ MODERN ARAP EDEBİYATI ENTELEKTÜEL UYANIŞININ ÖNCÜSÜ: RİFÂ’A RÂFİ’Î et-TAHTÂVÎ (1801-1873)...
MISIR’DAKİ MODERN ARAP EDEBİYATI ENTELEKTÜEL UYANIŞININ ÖNCÜSÜ: RİFÂ’A RÂFİ’Î et-TAHTÂVÎ (1801-1873)
Authors : Ahmet Gür
Pages : 815-833
Doi:10.46353/k7auifd.1160860
View : 7 | Download : 4
Publication Date : 2022-12-30
Article Type : Other
Abstract :1798 yılında Napolyon’un Mısır’ı işgali ile başlayan süreç, klasik bir askeri harekâtın çok ötesine geçmiş ve işgalden kısa bir süre sonra ülkenin birçok kurumunun yeniden yapılanmasına neden olduğu gibi Arap edebiyatı için de bir milat olmuştur. Zira Mehmed Ali Paşa’nın Avrupa’yla rekabet edebilmek adına eğitim için İtalya ve Fransa gibi ülkelere öğrenci gönderme seferberliği, sadece askeri ve teknik alanlarla sınırlı kalmamış, Rifâ’a Râfi’î et-Tahtâvî’nin başını çektiği tercüme hareketleriyle de Mısır’da özellikle şiir ve nesirde edebiyatın canlanmasına ve sonuçta modern Arap edebiyatının ilk yapıtlarının ortaya çıkmasına ortam hazırlamıştır. Tahtâvî’nin hayatında Ezher üniversitesinden hocası Hasan el-Attar’ın özel bir yeri olmuştur. Çünkü Attar, Fransız işgalini yakından görmüş, onların Mısır’da kaldıkları üç yıl boyunca başta matbaa teknolojisi getirmek, laboratuvar ve kütüphane kurmak gibi yaptıkları birçok faaliyeti gözlemlemiş ve ülkenin Fransa’nın işgaline nasıl ve niçin maruz kaldığını uzun uzun düşünme imkânına kavuşmuş bir kişidir. Attar, özetle bu geri kalmışlığın sebebini, eğitim sisteminde sadece dini eğitimin verilmesinin yeterli görülmesi olduğuna karar vermiştir. Zira önceki âlimlerin dini ilimlerle beraber matematik, astronomi, tıp ve fen bilimleri gibi diğer ilimleri de tahsil etmelerinden dolayı ileri seviyeye ulaştıklarını öğrencilerine aktarmaya çalışmıştır. Tahtâvî de hocası Hasan el-Attar’ın bu anlattıklarından etkilenmiş ve ülkenin felaha ve refaha ermesinin ancak Batı standartlarında eğitim verilmesiyle mümkün olacağına inanmıştır. Hocası Attar da Tahtâvî’nin çalışkanlığı ve ilme düşkünlüğünden dolayı Paris’e gönderilecek olan öğrenci heyeti arasına görevli olarak girmesini sağlamıştır. Tahtâvî, 1826 yılında Paris’e gönderilen öğrencilerin dini vecibelerinin takibi, onlara rehberlik yapması ve harcamalarını takip etmesi için görevlendirilmiş olmasına rağmen O, bu görevlerinin yanında Fransızcayı çok iyi derecede öğrenmiş ve ülkesine döner dönmez tercüme faaliyetlerine başlamıştır. Onun bu çalışkanlığı ve gayreti, başta öğrenci heyetinin Fransa’daki sorumlusu Edme François Jomard olmak üzere birçok Fransız bilim insanının takdirini kazanmasına sebep olmuştur. Yine onun Mehmed Ali Paşa’ya yazdığı tavsiye mektubu ile Tahtâvî, Mısır’a döndüğü zaman önemli kurumlarda görev almıştır. O, tercüme faaliyetlerini Avrupa’nın yüzyıllar içinde meydana getirdiği müktesebatlarını kısa yoldan ülkesine kazandırmak olarak görmüştür. Daha Mısır’dan ayrılır ayrılmaz Tahlîsu’l-İbrîz fî Telhîsi Bâriz /Paris Özetinde Saf Altının Arıtılması adını vereceği roman-seyahatname tarzındaki eserini kaleme almaya başlamıştır. Paris’te bulunduğu beş yıl zarfında hiç boş durmamış, sürekli kendisini geliştirmiştir. Ezher üniversitesinden mezun olmasına ve ülkede Avrupa’dan gelen her şeye nefretle karışık şüphe ile yaklaşımın hâkim olduğu bir ortamda yetişmesine rağmen Fransa’yı tarafsız bir tutumla gözlemlemiş, lehte ve aleyhte olan görüşlere itibar etmemiş ve kendisini Fransa özelinde Batı dünyasının geldiği noktayı objektif olarak tahlil edebilecek bir konuma yükseltmeyi başarmıştır. Tahtâvî, Abbasiler döneminde başlanılan tercüme faaliyetlerinin İslam dünyasına ne derecede olumlu etkilerinin olduğunu bildiği için benzer bir çalışmanın Mısır’da olması için Diller Okulu açılması teklifinde bulunmuş ve dönemin idaresi bu teklifi kabul etmiştir. Buradan mezun olan talebeler, zaman içerisinde önemli kitapları Arapçaya tercüme etmek suretiyle ülkelerine katkıda bulunmuşlardır. Tahtâvî, Fenelon’un Télémaque (Telemak) isimli eserini tercüme ederek roman türünü Mısır’a tanıtmıştır. Şiirde yeni edebi akımları aktarmak suretiyle birçok şaire yol göstermiştir. Ayrıca Paris’te sıklıkla gittiği tiyatroyu Mısır halkının beğenisine sunmak istemiş, yoğun tercüme faaliyetlerinden dolayı bu işi öğrencisi Muhammed Osman Celâl’e havale etmiştir. Muhammed Osman da Fransız tiyatro yazarları Molière ve Racine ait birçok eseri Arapçaya tercüme etmiştir. Bunların dışında Tahtâvî, hikâye ve gazete makalesi ve röportaj türlerinin de ilk örneklerini vermiştir. Tahtâvî’nin gerek telif ettiği ve gerekse tercüme yoluyla Arapçaya kazandırdığı eserler, yazar ve şairlere ilham kaynağı olmuş ve onların Batı tarzı edebi eserler vermesine imkân sağlamıştır. Tahtâvî’nin tüm bu gayretleri, onu modern Arap edebiyatının Mısır’daki entelektüel uyanışında öncü ve sembol isim haline getirmiştir.Keywords : Modern Arap Edebiyatı, Mısır, Entelektüel Uyanış, Rifâ’a Râfi’î et-Tahtâvî, Arap Dili ve Belagati, Rifā, Rifā, Rifā, Rifā, Rifā