- Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 9 Issue: 1
- İBN CİNNÎ’NİN EL-MUHTESEB ADLI ESERİNDE ŞÂZ KIRAATLERE YAKLAŞIM METODUNUN İNCELENMESİ
İBN CİNNÎ’NİN EL-MUHTESEB ADLI ESERİNDE ŞÂZ KIRAATLERE YAKLAŞIM METODUNUN İNCELENMESİ
Authors : Nesrişah Saylan
Pages : 179-202
Doi:10.46353/k7auifd.1075833
View : 10 | Download : 6
Publication Date : 2022-06-30
Article Type : Research
Abstract :İbn Cinnî; Abbasiler döneminde yaşamıştır. O, Musul’da 322/934 yılında doğmuştur. Asıl adı Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî’dir. İbn Cinnî; nahiv, sarf, lügat, edebiyat ve kıraat gibi birçok alanda yetkindir. Bu alanlardaki yetkinliği sebebiyle çeşitli nispetlerle anılmıştır. Nitekim o, nahiv ilmindeki bilgisinden dolayı nahvî, lügat ilmindeki bilgisi sebebiyle lügavî, doğduğu yere nispetle Mevsılî, babasının hizmetinde bulunduğu aileye nispetle Ezdî olarak tanınmıştır. Dil ve edebiyat alanlarındaki yetkinliği ve bu ilimlerle ilgili problemleri çözmedeki mahareti sebebiyle de Ebü’l-Feth künyesiyle anılmıştır. Müellif; kıraat, sarf, nahiv, lügat ve edebiyat gibi birçok alanda kendinden sonraki nesillere kaynaklık edecek birçok önemli eser kaleme almıştır. Kıraat ilmiyle alakalı el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâ’ât ve’l-îzâh anhâ adlı eseri bunlardan biridir. Bu kitap, şâz kıraatler konusunda telif edilen en kapsamlı ve sistemli eserlerden birisidir. Ayrıca şâz kıraatlerin hücceti niteliğinde yazılmış olan ilk eserlerdendir. Bu bağlamda ihticâc li’l-kırâ’âti’ş-şâzze kategorisi İbn Cinnî’nin bu eseriyle ortaya çıkmıştır. Müellif, el-Muhteseb adlı kitabında İbn Mücâhid’in yedi ile sınırlandırdığı kıraatler dışındaki okuyuşları zikrederek bunların hüccetini yapmıştır. O, eserinde kıraat-i seb‘a dışında kalan okuyuşların sıhhat, dil ve anlam bakımından yedi kıraate eş değer olduğunu ispatlamaya çalışmıştır. Ancak onun bu eseri, kıraat-i seb‘a dışında kalan ve şâz olarak tanımlanan tüm okuyuşları içermemektedir. Nitekim İbn Cinnî; mukaddimesinde bu hususa işaret ederek eserinde yedi kıraatin dışında kalan okuyuşlardan ilk bakışta fark edilemeyecek inceliklere sahip olan vecihlere yer verdiğini, bunların dışında herhangi bir dilsel izah içermeyen ve anlaşılması kolay olan vecihlerle uğraşıp çabalamanın gereksiz olduğunu ifade etmiştir. İbn Cinnî, kıraat vecihlerini naklederken genel olarak okuyuşun nispet edildiği kişilerin isimlerini belirtmiştir. Ayrıca müellif okuyuş vecihlerini nakletmekle yetinmemiş kıraatlerin sahihini zayıfından ayırarak sahih kıraatleri tespit eden ve bu kategori içerisinden bir vechi tercihte kullanılan ihticâclara da geniş bir şekilde yer vermiştir. O, kıraatlerin ihticâcında isnâd, resm-i Mushaf, Arap dili kaideleri, sarf ve nahiv kuralları, lehçesel farklılıkları gibi dilsel hüccetlerle beraber âyet, hadis, sahâbe ve tabiûn kıraati gibi naklî hüccetleri kullanmıştır. İbn Cinnî, kıraatlerin tevcihinde özellikle Arap diline ait olan Arap şiiri, deyimler, lehçe, sarf ve nahiv kuralları gibi unsurlardan geniş bir şekilde faydalanmıştır. Arap ilminde eşsiz ve mükemmel eserlerin sahibi, sarf ve nahiv ilminde büyük bir âlim olarak nitelenen İbn Cinnî, kıraatlerin tevcihinde Arap dilindeki bu ilmî gücünü kullanmıştır. 0, genel dil kaidelerin tespitinde rol oynayan kıyas, sebep, illet, delil gibi ilkeleri kullanarak kıraatlerin tevcihini yapmış ve kıraat ihtilaflarının arkasındaki belâğî manaları ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Onun naklettiği kıraatlerin hemen hemen hepsini dilsel ve naklî hüccetlerle delillendirdiği tespit edilmiştir. Aslında müellifin böyle bir çalışmayı yapmasının arka planındaki tek amaç kıraat-i seb‘a dışında kalan ve şâz olarak nitelenen bu kıraatlerin yedi kıraat karşısında düştüğü olumsuz ve kusurlu bakış açısını yok etmek ve bu okuyuşların yedi kıraatten farklı olmadığını ispat etmektir. İbn Cinnî, bu kıraatlerin sahîh bir senede dayandığını, fesahat ve belağat bakımından ise yedi kıraate denk olduğunu ispat etmeye çalışmıştır. Onun dil ve fesahat bakımından yedi kıraate denk olan okuyuş vecihlerini zikrettiği eserinin incelenmesi büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda çalışmada Arap dilinin önde gelen ilim ehlinden biri olan İbn Cinnî’nin el-Muhteseb adlı eserinde şâz kıraatleri işleyiş tarzı, bu okuyuşların tevcihi ve kıraatler arasındaki tercihi gibi konularla onun şâz kıraatlere yaklaşım metodu incelenmiştir. İbn Cinnî’nin kıraatleri nakil metodu ve okuyuş vecihleriyle ilgili görüşleri aktarılırken döneminden önceki ve sonraki tefsir ve kıraat kaynaklarına da müracaat edilmiştir. Bu şekilde İbn Cinnî’nin şâz kıraat anlayışı ve bu kıraatlere yaklaşım tarzı diğer kaynaklarla mukayese edilerek tespit edilmiştir.Keywords : Kıraat, Kıraat-i Seb'a, Şâz, İbn Cinni, el-Muteseb