- Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 8 Issue: 2
- DEFTERÎ MEHMED PAŞA’NIN NESÂYİHU’L-VÜZERÂ VE’L-ÜMERÂ BAŞLIKLI ESERİ ÇERÇEVESİNDE SİYASET DÜŞÜNCESİ...
DEFTERÎ MEHMED PAŞA’NIN NESÂYİHU’L-VÜZERÂ VE’L-ÜMERÂ BAŞLIKLI ESERİ ÇERÇEVESİNDE SİYASET DÜŞÜNCESİ
Authors : Ejder Okumuş
Pages : 453-484
Doi:10.46353/k7auifd.972197
View : 9 | Download : 3
Publication Date : 2021-12-30
Article Type : Research
Abstract :İslam siyaset ve yönetim düşüncesi çerçevesinde siyasetname, nasihatname veya ıslahatname geleneğinin ayrı bir yeri olduğu şüphesizdir. Siyasetname türü eserler, siyaset ve yönetimle ilgili dikkate değer bilgi, görüş, nasihat, tavsiye ve teklifler ihtiva ederler. En üst yöneticiden en alt kamu görevlisine kadar her makam sahibinin nitelik, görev ve sorumluluklarını hatırlatır, yanlışlar, bozulmalar ve zulümleri ortaya koyarak çözüm önerileri getirirler. Defterî (Defterdâr) Bakkalzade Sarı Hacı Mehmed Paşa’nın (ö.1717) Nesâyihu’l-Vüzerâ ve’l-Ümerâ adlı eseri de insanlığın ortak siyaset birikimini teşkil eden siyasetnameler kapsamında ele alınabilecek bir kitaptır. Bu makalede belirtilen eser ekseninde Defterî Mehmed Paşa’nın siyaset ve yönetim yaklaşımı anlaşılmaya çalışılmaktadır. Osmanlı’nın en kritik devirlerinden birinde elli yıla yakın bir süre devlette çeşitli hizmetlerde bulunan Osmanlı aydını Defterî Mehmed Paşa’nın siyaset ve yönetim düşüncesini inceleyip anlamak ve anlamlandırmak, bu makalenin amacıdır. Araştırmacı anlamacı metodolojik paradigma çerçevesinde nitel yaklaşımla dokümantasyon tekniğini kullanmak suretiyle konuyu incelemektedir. Son tahlilde Defterî Mehmed Paşa, bilhassa siyaset ve yönetim alanında araştırma yapanlar için hazine değerinde bir eseri miras bırakmıştır. Defterî Mehmed Paşa, eserinde öncelikle siyasetteki mevcut durumu tespit edip ortaya koymuş, ardından da eleştirisini ve çözüm önerisini serdetmiştir. Defterî Mehmed Paşa, Osmanlı Devleti’nin en kritik ve en hassas dönemlerinden birinde yaşamış bir devlet adamı ve entelektüeldir. Devlet ve toplum görüşünde İbn Haldun’dan izler bulunan Defterî Mehmed Paşa, 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’nin zayıflaması konusuna çok derinden ilgi gösteren, zamanın şartlarını yetkin bir biçimde ele alıp vasıflayan ve ıslahat fikirleri öne süren önemli devlet ve fikir adamlarındandır. Tarihçi Defterî Mehmed Paşa dinamik bir devlet adamlığı hikayesine sahiptir. Belli aralıklarla defter-darlık makamına yedi defa tayin edildi. Defterdar, döneminin siyasi hayatındaki hareketliliğe bağlı olarak değişik görevlere getirildi. Sadrazamlık beklentisi olsa da çeşitli sebeplerle bu göreve getirilmedi. İşlerinde özensizlik, dikkatsizlik, ihmal, padişaha, din ve devlete hakaret, Selânik’te halka zulmetme, Tımışvar’ın düşman eline geçmesinde payı bulunma gibi suçlamalarla ölüme mahkûm edilen Defterdar Mehmed Paşa, 1717 yılında idam edildi. Buraya kadar belirtilen hususlardan da anlaşılabilceği üzere bu çalışmanın konusu oldukça önemlidir. Belirtmek gerekir ki konu, içeriği itibariyle gerek genel olarak siyaset ve yönetimin, gerek siyasetna-melerin, gerek 17. ve 18. yüzyıllar Osmanlı Devleti’nin yönetim ve toplum düzeninin, gerekse bizzat Defterî Mehmed Paşa’nın Osmanlı siyaset ve yönetimiyle ilgili yaklaşımının anlaşılması ve anlamlandırılmasına dair çalışmalara katkıda bulunacak boyutlar taşımaktadır. Söz konusu katkılarına bağlı olarak çalışma, bilhassa siyaset bilimi, sosyoloji ve tarih araştırmalarına katkı sağlar niteliktedir. Bu makale, Defterdar Mehmed Paşa’nın siyaset ve yönetim görüşü hakkında yapılmış çalışmalardan farklı olarak Paşa’nın Nesâyihu’l-Vüzerâ ve’l-Ümerâ kitabına bir bütün halinde yaklaşmakta ve kitaptaki bütün konuları tarih, siyaset bilimi, siyaset felsefesi ve sosyolojinin verilerinden yararlanarak ele almaktadır. Nitekim makalenin başlıklarına bakıldığında bu açıkça görülebilmektedir. Eser, kendisinden önceki siyasetname ve nasihatname türü eserler geleneğine, bilhassa Osmanlı zaman boyutuna tabidir fakat gerek konuları sıralayışına gerekse önem verdiği konuları ele alışına bakılırsa, kendine özgülüğü, orijinalliği rahatlıkla görülebilir. Bu açıdan Defterî Mehmed Paşa’nın kitabı özgün bir siyasetname eseridir. Defterî Mehmed Paşa’nın söz konusu kitabında mevcut dokuz bölümün konuları, kitabın bir bakıma daire-i adliyyenin sekiz rüknünü ele aldığını ve bu sekiz rükün çerçevesinde bilgi, görüş, nasihat, tavsiye ve tekliflerini sunduğunu göstermektedir. Kitapta Defterî Mehmed Paşa, devlette siyaset ve yönetim kapsamında neredeyse hiçbir konuyu dışarda tutmaz. Bir yandan siyasetin işlevleri ile başta padişah ve sadrazam olmak üzere devlet adamlarının ahlaki nitelikleri ve görevlerini ele alırken, diğer yandan kamu yönetimi kapsamına giren konuları, mesela bürokraside dikkat edilmesi gereken hususları, atamada liyakat ve ehliyet ilkesinin önemini ele alır. Bu çerçevede bir yandan ekonomi alanında toplum ve devlette dikkat edilmesi gereken noktaları incelerken, diğer yandan ordunun önemini ve askeri alanda nelere dikkat edilmesi gerektiğini ortaya koyar, o çerçevede görüş ve nasihatlarını sergiler.Keywords : Din Sosyolojisi, Siyaset, Siyasetname, Yönetim, Osmanlı, Defteri Mehmed Paşa