- Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 8 Issue: 2
- HZ. ALİ CENKNAMELERİ’NİN GÜNÜMÜZ DİNİ ÇOCUK EDEBİYATI ÇERÇEVESİNDE UYARLANMASI: DİNİ İÇERİK VE DEĞER...
HZ. ALİ CENKNAMELERİ’NİN GÜNÜMÜZ DİNİ ÇOCUK EDEBİYATI ÇERÇEVESİNDE UYARLANMASI: DİNİ İÇERİK VE DEĞERLER EĞİTİMİ AÇISINDAN İMKAN VE SINIRLILIKLAR
Authors : Osman Zahit Şener
Pages : 573-604
Doi:10.46353/k7auifd.1002486
View : 10 | Download : 4
Publication Date : 2021-12-30
Article Type : Research
Abstract :Anadolu sahasında bilinen ilk örneklerinin 13. Yüzyıldan itibaren telif edilmeye başlandığı belirtilen Hz. Ali Cenknameleri, uzun asırlar boyunca geniş halk kitlelerine hitap etmiş bir eserdir. Hz. Ali Cenknameleri İslam’ın; Irak, Suriye, İran, Türkistan ve Afrika gibi farklı coğrafyalarda yayılmasını ve bu süreçte yapılan savaşları efsanevi bir şekilde anlatır. 19. ve 20. Yüzyıla kadar Türk halkı arasında yaygın olarak okunan bu eserlerde İslam’ın iman, ibadet ve ahlak esasları da aktarılmıştır. Bu açıdan bakıldığında Hz. Ali Cenknameleri’nin dini ve toplumsal açıdan önemli işlevlere sahip olduğu da söylenebilir. Hz. Ali Cenknameleri, tarihi bir gerçekliğin etkisiyle teşekkül etmiş olsa da; büyük ölçüde kurguya dayalı ve çoğu zaman düşsel unsurlarla bezenmiş masalsı/destansı bir yapıya sahiptir. Masallar, destanlar ve halk hikâyeleri gibi folklorik ürünlerin, çağdaş çocuk edebiyatı çalışmalarında önemli bir kaynak niteliğinde olduğu ve ilk dönem çocuk edebiyatı çalışmalarından itibaren bu eserlerin çocuklar için uyarlanarak çocuk edebiyatı eserleri üretildiği bilinmektedir. Hz. Ali Cenknameleri’nin de, sayılan özellikleri sebebiyle günümüz çocuk edebiyatı çerçevesinde uyarlanma açısından önemli imkânlara sahip olduğu görülmektedir. 19. Yüzyıl sonları ve 20. Yüzyılın başlarında bile hala yaygın olarak okunan Hz. Ali Cenknameleri’ni özellikle çocukluk yıllarında okudukları kitaplar arasında sayan dönemin bazı aydınlarının; bu eserlerin çocuk dünyalarında uyandırdığı heyecanı ve coşkuyu ifade etmiş olmaları önemlidir. Hz. Ali Cenknameleri’nin bir bütün olarak çocuklar için uyarlanması söz konusu olduğunda hedef yaş grubunun 10 yaş ve üzeri çocuklar olmasının daha uygun olacağını söylemek mümkündür. Ayrıca uyarlamalar yapılırken; din eğitimi ve çocuk edebiyatı yaklaşımları doğrultusunda eleştirilebilecek noktaların da yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Hz. Ali Cenknameleri’nin bu çerçevede sahip olduğu imkân ve sınırlılıklar ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, mensur Hz. Ali Cenknameleri’nde bulunan hikâyelerde dini içerik aktarımına dair ifadelerin ve bu içeriğin aktarılış şekli incelenmiştir. Bu incelemelere göre Hz. Ali Cenknameleri’nde İslam’ın iman, ibadet ve ahlak esaslarına dair yoğun bir dini içerik aktarımının mevcut olduğu görülmektedir. Ayrıca bu dini içeriğin genel olarak İslam’ın temel esaslarına uygun ve tüm Müslümanlara hitap edecek tarzda mezhebi bir taassuba yer vermeden aktarıldığını da söylemek mümkündür. Hikâyelerde aktarılan dini içeriğe bakıldığında; Tevhid inancı, Allah’ın sıfatları, Hz. Peygamber’in konumu ve vasıfları, ahiret inancı, dua, münacaat, kulluk bilinci, olağanüstü durumlar olarak mucize, keramet ve Allah’ın inayeti, abdest, namaz, evrâd/ezkâr okuma, haram-helal ayrımı, Kur’an-ı Kerim, ayetler ve sûreler, Hristiyanlık, Yahûdîlik, Putperestlik, Güneşperestlik, Ateşperestlik ve din değiştirip Müslüman olma gibi konularda geniş bir yelpazede birçok farklı motif bulunmaktadır. Bu hikâyelerde; adalet, cesaret, mertlik, dostluk, mazluma yardım etme, nezaket, iffet, cömertlik, merhamet, verdiği sözde durmak, iyilik yapmak, yapılan iyiliğe vefa göstermek, misafirperverlik, aile bağları, büyüğü saymak, çocuklara karşı sevgi göstermek, çocuğa iyi bir eğitim verip güzel bir şekilde yetiştirmek gibi değerler de aktarılmaktadır. Bu doğrultuda, Hz. Ali Cenknameleri’nin çocuk ve gençlik edebiyatı bağlamında yapılacak bir uyarlamasının, dini içerik aktarımı ve değerler eğitimi bağlamında önemli imkânlara sahip olacağı söylenebilir. Diğer taraftan hikâyelerdeki olaylarda; folklorik ögelerle kurgulanmış ve çarpık bir din algısına sebebiyet verme ihtimali olan bazı unsurların tekrar düzenlenmesi gerektiği görülmektedir. Ayrıca hikâyelerde cihad ve gaza kavramları üzerinden İslami bir temele oturtulan savaşlardaki olaylarda, İslam’ın savaş konusundaki ahlaki/hukuki temel yaklaşımlarıyla ve tarihsel gerçeklikteki olgularla çelişen bazı unsurlar tekrar düzenlenmeli; bu unsurlar İslam’ın temel yaklaşımları doğrultusunda, adalet, merhamet ve insan onuruna saygı çerçevesi gözetilerek kurgulanmalıdır. Ayrıca hikâyelerde savaş ve çatışma sahnelerinde bulunan, şiddetin ayrıntılı ve dehşetli olarak tasvir edildiği çok sayıda ifadenin de uygun şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Şiddet unsurlarının anlatıldığı cümleler; gereksiz ayrıntılardan arındırılmış bir şekilde, şiddeti hafifleterek ve dolaylı ifadelerle, çocukların duygusal gelişimine ve karakter eğitimine zarar vermeyecek şekilde düzenlenmelidir.Keywords : Türk İslam Edebiyatı, Hz. Ali Cenknameleri, Dini Çocuk Edebiyatı, Değerler Eğitimi.