- Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 8 Issue: 1
- FETTENÎ VE ESERLERİ BAĞLAMINDA HADİS İLMİNE KATKISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
FETTENÎ VE ESERLERİ BAĞLAMINDA HADİS İLMİNE KATKISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Authors : Muhammed Akdoğan
Pages : 109-135
Doi:10.46353/k7auifd.903057
View : 9 | Download : 3
Publication Date : 2021-06-30
Article Type : Research
Abstract :Melikü’l-muhaddisîn unvanı verilen Cemâluddîn Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Fettenî (ö. 986/1578) Hind Altkıtası’nda Babürlü Devleti’nin hüküm sürdüğü bir dönemde yaşamıştır. Yaşadığı dönemde Babürlüler’in tahtında Bâbür (1526-1530), Hümâyun (1530-1540, 1555-1556) ve Ekber Şah (1556-1605) bulunmaktadır. Birçok âlimin yetiştiği bu zaman diliminin önemli isimlerinden birisi de Fettenî’dir. O, memleketinde Şeyh Nâkūrî (ö. ?), Şeyh Burhâneddîn es-Semhûdî (ö. ?) ve Mevlanâ Yedullah es-Sûhî (ö. ?) gibi âlimlerden istifade ettikten sonra Hicâz’a giderek Ebu’l-Hasan el-Bekrî (ö. 952/1545), İbn Hacer el-Heytemî (ö. 974/1567), Alî el-Müttakî (ö. 975/1567), Cârullah b. Hind (ö. 954/1547) ve İbn ʿArrâk (ö. 963/1556) gibi âlimlerden yararlanmış ve sonraki yıllarda vatanına hizmet amacıyla geri dönmüştür. Hindistan’ın önemli âlimlerinden kabul edilen Fettenî’nin hayatı eğitim, öğretim, tebliğ, irşad ve bidʿatlerle mücadele ile geçmiştir. Hindistanlı başka bir alim olan Alî el-Müttakî (ö. 975/1567) ile başlatılabilecek bidʿatle mücadele faaliyetinde Fettenî, Kur’ân ve sünnete dayanan bir usul geliştirmiştir. Fettenî, hayatını sadece bidʿat ehliyle münazara ve münakaşa ile geçirmemiş, eser yazıp tedris faaliyetinde bulunmuştur. Onun hadis ilminde telif ettiği eserler arasında Tezkiratu’l-mevzûʿât, Mecmaʿu bihâri’l-envâr fî garâibi’t-tenzîl ve letâifi’l-aḫbâr, Kânûnü’l-mevzûʿât ve’ḍ-duʿafâ ve el-Muğnî fî zabtı esmâi’r-ricâl yer almaktadır. Çalışmada bu eserler çerçevesinde onun hadis ilmine yaptığı katkıları ve hataları konu edinilecektir. Araştırmada özellikle Fettenî’nin Tezkiratu’l-mevzûʿât ve Kânûnu’l-mevzûʿât ve’d-duʿafâ isimli eserlerinde "kultü” lafzını kullandığı yerler incelenmiş, burada ravi ve rivayetler hakkındaki verdiği bilgiler örnekleriyle karşılaştırmalı bir şekilde incelenmiştir. Fettenî’nin "kultü” lafzının geçtiği yerlerde kendisinin değerlendirme yapmadığı, Sehâvî’nin (ö. 902/1497), Süyûtî’nin (ö. 911/1505) ve hocası İbn ʿArrâk’ın (ö. 963/1556) tespitlerini ve görüşlerini naklettiği görülmüştür. Kaynak göstererek nakilde bulunduğu yerler dışında, bilginin geçtiği kaynağı zikrettiği halde çok nadir de olsa aynı rivayet hakkında diğer kitaplardan da bilgi naklettiği de tespit edilmiştir. Bu çalışmada Fettenî’nin sadece kendinden önceki âlimlerin söylediklerini naklettiği ve kendisinin ilave bir değerlendirme yapmadığı tespit edilmiştir. Kendi görüş ve değerlendirmelerine yer vermemesinde öğrenci yetiştirme, bid’at ehli ile mücadele etme ve insanlara dini tebliğde bulunma faaliyetlerine daha çok zaman ayırmasının etkili olduğu söylenebilir. Onun Tezkiratu’l-mevzûʿât isimli kitabının diğer bir özelliği ise kendisinden önce aynı konuda yazılan eserlerde geçen rivayetleri bir araya getirerek okuyucuya kolaylık sağlamasıdır. Aynı durum Mecmaʿu bihâri’l-envâr fî garâibi’t-tenzîl ve letâifi’l-aḫbâr isimli eseri için de geçerlidir. O, içerisinde bulunduğu toplumda görülen Mehdîlik ve Râfizîlik gibi fikrî cereyanların önüne geçmek için devlet ricali ile iletişim halinde olmuş ve bu akıma kapılanları görüşlerinden vazgeçirmek için gayret göstermiştir. Yukarıda ravi ve rivayetlerle ilgili bilgi nakletmekle yetindiği ifade edilen Fettenî’nin halihazırda elimizde bulunmayan Süyûtî’nin el-Vecîz ve Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) İhyâu Ulûmu’d-dîn’inde geçen hadisleri tahriç eden Irâkî’nin (ö. 806/1404) el-Muğnî alâ hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İhyâ mine’l-ahbâr isimli eserinin Fîrûzâbâdî tarafından yapılan ihtisarı olan Muhtasaru’l-Muğnî isimli eserlerin tamamı olmasa bile bir kısmının günümüze taşınmasında önemli bir görev icra ettiği ifade edilebilir. Diğer taraftan eserlerinde bazı hatalı bilgilerin bulunduğu tespit edilmiş olup bunların tahkik edilmeden nakledilmiş bilgiler olduğu anlaşılmaktadır.Keywords : Hadis, Hind Altkıtası, Fettenî, Tezkiratu’l-mevzûʿât, Kânûnü’l-mevzûʿât ve’ḍ-duʿafâ.