KLASİK FARS ŞİİRİNDE HALLÂC-I MANSÛR
Authors : Deniz Erçavuş
Pages : 507-539
View : 10 | Download : 3
Publication Date : 2021-03-25
Article Type : Research
Abstract :Tasavvuf tarihinin en ünlü mutasavvıflarından biri olan Hallâc-ı Mansûr, ta-savvufun gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Sözleri ve menkıbeleri çağlar boyunca Müslümanlar arasında son derece etkili olmuştur. Hallâc-ı Mansûr’daki tasavvufi düşüncenin temelini oluşturan şey "vahdet-i vücûd” anlayışıdır. Varlığın birliği inanışını hazırlayan Hallâc’a göre, mutlak var olan yalnızca Tanrı’dır çünkü her şey Tanrı’nın yansımasının sonucudur. Bu konuda ortaya koyduğu "enelhak” kavramı, kişinin kendi benliğini yok ederek bir gerçeklik haline gelmesidir. Her şeyde Allah’ı görmek için kullanılan "enelhak”, artık Tanrı’yı tanımlamak için kullanılan bir terimdir. "Enelhak” fikriyle dini ve siyasi çevrelerin tepkisini çeken Hallâc, darağacında asılarak idam edildi. Hallâc’ın katliamından sonra tasavvuf ağır bir bunalım yaşadı ancak tasavvuf taraftarları arttı. Hallâc’ın tasavvuftaki bu etkisinin yanı sıra Klasik Fars şiiri de Hallâc’ın fikirlerinden derinden etkilenmiştir. Hallâc’ın menkıbevi hayatı ve trajik ölüm şekli onu efsaneleştirerek onunla ilgili sembollerin oluşmasına neden olmuştur. Şiirlerde "enelhak” ve "darağacı” sembolleri sıkça yer almış, can vermeye hazır olan sûfî ve âşığı sembolize etmek için Hallâc adı kullanılmıştır. Doğu kültür ve edebiyatında çok büyük etkiye sahip olan Hallâc-ı Mansûr’un adının çok sık anıldığı İran Edebiyatı’nda özellikle Klasik Fars şiirinin önemli simalarından Ferîdüddin Attâr, Hâfız-ı Şîrâzî, Senâî-yi Gaznevî, Mevlânâ, Ebû Saîd gibi şâirler şiirlerinde Hallâc’tan bahsetmişlerdir. Onun hayat hikâyesi, idamı, haksızlığa karşı gelmesi, "enelhak” sözü, vahdet-i vücûd anlayışı örnek gösterilerek iktibas, telmih ve teşbih gibi söz sanatları yoluyla sürekli olarak şiirlerde işlenmiştir. Çalışmamızda bunları çeşitli örneklerle ortaya koymaya çalıştık.Keywords : Klasik Fars Şiiri, Hallâc-ı Mansûr, tasavvuf, enelhak, darağacı