- Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi
- Vol: 4 Issue: 13
- XIX Yüzyılda Kuzey Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler: Tarihçilik Açısından Göçün Nedenleri, Sorunları v...
XIX Yüzyılda Kuzey Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler: Tarihçilik Açısından Göçün Nedenleri, Sorunları ve Sonuçları
Authors : Sevinç QASIMOVA
Pages : 588-622
View : 18 | Download : 6
Publication Date : 2017-12-26
Article Type : Research
Abstract :XIX. yüzyılda Osmanlı devletinin zayıflamasını fırsat bilen Rusya, Kafkasya hakimiyeti ve egemenliğini sürdürmek için planlar yapmış ve uygulama yollarını aramaya başlamıştır. Bu planlar Osmanlı- Rus mücadelesini daha da artırmıştır. Gülistan (1813), Türkmençay (1828) ve Edirne (1829) antlaşmalarının yapılması Rusya'nın bölgede siyasi açıdan etkin rol oynamasına neden olmuştur. Bu antlaşmalar Kafkasya'da ekonomik ve kültürel faaliyetlere girişmesine vesile olmuştur. Hedeflerine ulaşmak isteyen Rusya Hükümeti, Kafkasya'da yerli Müslüman nüfusunun Hıristiyanlaştırılması politikasına başlamıştır. Bu politikasını uygularken yerli müslüman halkı göç etmeye zorlamış, göç eden nüfusun yerine Ermenilerden oluşan Hıristiyan nüfusu yerleştirmeye başlamıştır. Bu politika kapsamında binlerce insan 1860’da Anadolu'ya göç ettirilmiştir. Göç ettirilen nüfus Ahıska Türkleri, Çeçenler, Çerkezler, lezgiler, Tatarlar (Azerbaycanlılar)’dan oluşmuştur. Bu çalışmada kaynaklar ışığında Müslüman Türklerin neden Anadolu'ya göç ettirildiği, göç sırasında yaşadıkları sıkıntıları, göçün nasıl gerçekleştirildiği ve sonuçları incelenerek, Rusya'nın Kafkasya'da yaptığı Hıristiyanlaştırma politikası aydınlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca göç sırasında yerli halk ve devlet arasında ortaya çıkan sorunlara değinilerek, Rusya'nın bu alandaki faaliyetleri de ortaya konulmuştur. Kaynaklara göre, XVIII. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı devleti Kafkasya'ya sadece siyasi değil, aynı zamanda ekonomik ve kültürel açıdan da hakim olmasına rağmen Rusya, Osmanlı topraklarında hakimiyet alanını genişleterek, İran topraklarına da yayılmaya çalışmaktadır. Bu yayılma girişimiyle Aras nehrinin kuzeyindeki bütün toprakları İran'dan alarak, Ahıska, Poti, Anapa, Ahılkelek ve Gürcistan'ı da ele geçirmeye çalışmaktadır. Rusya’nın hem Kafkaya’da hem de Balkanlar daki yayılmacı politikası İngiltere, Fransa ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nu rahatsız etmeye başlamıştır. Kırım Savaşı (1853-1856) sonucunda yapılan Paris Antlaşması'nın hükümleri Rusya'nın Osmanlı topraklarında daha fazla yayılmasına engel olmuştur. Öyle ki, "Osmanlı devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altındadır” hükmü Rusların bu bölgeye hakim olması için yeni yollar arayışına itmiştir. Osmanlı devleti topraklarında yayılması engellenen Rusya’nın Kafkasya topraklarındaki emellerini engelleyebilecek büyük bir gücün olmaması Rusların Kafkasya’ya yönelmesini sağlamıştır. Kafkasya’daki Hıristiyanlaştırma politikasına hız veren Rusya, Gürcistan kilisesini ve Rus Ortodoks kilisesini birleştirerek, bölgedeki mutlak hakimiyetini kurmuştur. Bu makalede 1860 ve sonrasında Kafkas kökenli göçmenlerin Anadolu'ya gelişinin iki temel aşaması açıklanarak, iskanları, onlara yapılan yardımlar, karşılaştıkları zorluklar ve devletin mültecilere bakış acısı işlenmiştir. Sonraki dönemde ortaya çıkan kimlik meselesi ve buna bulunan çözümlerde yeni kaynaklara dayanarak açıklanmıştır. Azerbaycan Türklerinin Osmanlı devleti’ne genel olarak kütlesel, ticari ve entellektüel göçlerinden bahsedilmiştir. Özellikle Azerbaycan Türklerinin Anadolu'da Türk milletçiliğini yayan aydınlarının Türk Cumhuriyeti'nin temelini atanlardan oldukları da vurgulanmıştır. Mukayeseli analiz yönteminin kullanıldığı bu makalede yukarıda bahsi geçen problem tarihçilik açısından ele alınmıştır. Sonuç olarak, Kırım ve Kafkasya'dan Osmanlı topraklarına bilhassa Anadolu bölgesine gelen göçmenlerin insan psikolojisi, sorunları, yerel nüfusun sos-ekonomik durumuna etkisi, yerel halkın göçmenlere bakışı kaynaklara bağlı kalınarak ortaya konmuştur. Ayrıca Azerbaycan Türklerinden aydın muhacirlerin Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna etkileri, Anadolu’da Türk milliyetçiliğinin oluşmasındaki katkıları da vurgulanmıştır.Keywords : Kafkas, Kırım, Osmanlı, Anadolu, Göç.