- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi
- Vol: 7 Issue: 13
- 19. YÜZYIL SAVUNMA YAPILARI: TRABZON TABYALARI ÜZERİNE BİR İNCELEME
19. YÜZYIL SAVUNMA YAPILARI: TRABZON TABYALARI ÜZERİNE BİR İNCELEME
Authors : Esra Babul
Pages : 215-247
Doi:10.31765/karen.1010617
View : 4 | Download : 1
Publication Date : 2021-12-30
Article Type : Research
Abstract :Trabzon, tarih boyunca coğrafik-jeopolitik konumu ve doğal limanıyla stratejik ve önemini koruyan bir şehirdir. Deniz yoluyla Avrupa ve Rusya, kara yoluyla Anadolu’nun iç kesimleri ve Kafkasya-İran ticaretinin önemli bir durağı olan şehrin saldırı ve tehditler karşısında savunması önemli bir konu olmuştur. Dolayısıyla şehir, ateşli silahların icadıyla savunma mimarisinde yaşanan hızlı değişimden etkilenerek yeni bir tür olarak karşımıza çıkan tabyaların inşasına sahne olmuştur. Günümüzde Kalepark/Ganita olarak adlandırılan mevkiinin mevcut mekânsal organizasyonu Güzelhisar’ı ön plana çıkarmış ve askeri komuta ve idare merkezi olmasını sağlamıştır. Güzelhisar mevkii ana tabya olmak üzere şehrin limanları ve sahillerinin özellikle aktif ticaretin yoğunlaştığı bölgelerin korunması ve muhafaza edilebilmesi için Çömlekçi ve Moloz tabyaları inşa edilmiştir. Şehrin en önemli temsil yapısı olan, ideolojik ve sembolik birçok anlam yüklenen Ayasofya Camii’nin konumunun şehir surlarından oldukça bir mevkide yer alması denizden gelebilecek saldırı ve tehditler karşısında savunulmasını gerekli kılmıştır. Bu nedenle bir tabya da bu yapının önüne inşa edilmiştir. Ayrıca bir diğer önemli tabya inşası Polathane Limanı’nda gerçekleştirilmiştir. Askeri ve ticari görev üstlenen liman özellikle 19. yüzyılda Trabzon’a denizden gelebilecek saldırılara karşı ilk savunma noktası olması sebebiyle stratejik bir nokta olmuştur. Bu nedenle başta Rus saldırı olmak üzere tehlikelere karşı limanı savunma amacıyla Sargana ve Kireçhane tabyaları inşa edilmiştir. Bu bağlamda çalışma; Trabzon içinde bulunan tabyaları incelemekle birlikte tabyaların önemini vurgulamaktadır. Araştırmada T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Osmanlı Arşivleri arşiv belgeleri yanında Fransız ve Osmanlı harita ve planlarından yararlanılmıştır. Tabyalar, yerleri, yapılan onarım ve tamiratlar, bütçeler, yeni inşa kararları ve mimarileri bağlamında arşiv belgeleri ışığında ele alınmıştır. Ayrıca çalışmada yapıların inşasında yaşanan ekonomik sorunlar, tabyaların konumundan kaynaklanan güvenlik sorunları, merkezi otorite tarafından inşa işlerinin organizasyonu ve şehir yöneticilerine yardımcı olması amacıyla görevlendirilen mühendis tespiti yapılmıştır.Keywords : Askeri Mimari, Savunma Yapısı, Tabya, Güzelhisar Tabyası, Trabzon