- İslam Tetkikleri Dergisi
- Vol: 11 Issue: 2
- Zımnî Vaz‘ın İmkânı: Dilde Gösteren ve Gösterilen Aynı Şey Olabilir mi? Taşköprülüzâde Ahmed Efendi’...
Zımnî Vaz‘ın İmkânı: Dilde Gösteren ve Gösterilen Aynı Şey Olabilir mi? Taşköprülüzâde Ahmed Efendi’nin Nüzhetü’l-elhâz fî ademi vaz‘i’l-elfâz li’l-elfâz’ı Bağlamında Bir Değerlendirme
Authors : Abdullah Yildirim
Pages : 603-638
View : 10 | Download : 4
Publication Date : 2021-09-30
Article Type : Research
Abstract :Taşköprülüzâde "Nüzhetü’l-elhâz fî ademi vaz‘i’l-elfâz li’l-elfâz” başlıklı risalesinde, daha önce Teftâzânî (ö. 792/1390) ve Seyyid Şerif (ö. 816/1413) arasında tartışma konusu olan, lafızların belirli bir manayı göstermeyip doğrudan kendilerine referansta bulundukları durumlarda vaz‘ olgusunun söz konusu olup olmadığı sorununu inceler. Teftâzânî, dilde belirli bir manayı göstermek üzere vaz‘ olunan bütün lafızların aynı zamanda bizzat kendileri için de vaz‘ olunduğu fikrini savunur. Ancak bu, bilinen anlamdaki vaz‘ olgusundan farklı olarak, herhangi bir manaya delâlet kasıt içermez ve ilkinin zımnında zorunlu olarak gerçekleşir. Seyyid Şerif ise bu görüşün aksine, lafızların doğrudan kendisine referansta bulunduğu durumlarda -kasıtlı ya da kasıtsız- hiçbir anlamda vaz‘ olgusundan bahsedilemeyeceğini öne sürer. Ali Kuşçu Teftâzânî’nin yaklaşım şeklini benimsemiş ve bu görüşü temellendirerek bazı sonuçları üzerinde durmuştur. Ayrıca müellifin Seyyid Şerif’e bazı itirazlarda bulunduğu görülür. Taşköprülüzâde ise Kuşçu’nun tam aksine Seyyid Şerif’in öne sürdüğü görüşü benimsemiş ve Kuşçu’nun yönelttiği eleştirileri başarılı bir şekilde cevaplamıştır. Bu çerçevede müellif, risalede öncelikle Seyyid Şerif’in açıklamalarını kısaca özetler, peşi sıra bu görüşü haklı çıkaracak gerekçeleri ortaya koyar (tahkik). Müellif, bu bölümdeki anlatımı hükmün birbirinden ayrıştırılan üç türü üzerine inşa eder. Akabinde Kuşçu’nun Seyyid Şerif’in açıklamalarına yönelik itirazlarını on madde halinde sıralar ve her birini cevaplar. Zımnî vaz‘ tartışması her ne kadar disiplinin temel meselelerinden olmasa da vaz‘ olgusunun mahiyeti ve kavramsal içeriğinin açık seçik bir biçimde ortaya konması bakımından önem arz eder. Öte yandan Nüzhetü’l-elhâz, Osmanlı entelektüel hayatında risâle geleneğinin dikkat çekici örneklerinden birini teşkil eder. Bu amaçla makalede, Nüzhetü’l-elhâz’ı anlamak ve yorumlayabilmek için tartışmanın tarihsel kökenine gidilmiş, tarafların görüşleri karşılaştırmalı bir biçimde analiz edilmiş ve konu takibi yapılarak meselenin gelişimi ortaya konmuştur.Keywords : Zımnî vaz‘, Teftâzânî, Seyyid Şerif, Nüzhetü’l-elhâz, Taşköprülüzâde