- İslam Araştırmaları Dergisi
- Issue: 43
- Abbâsî İdarî Tarihi Açısından Önemli Bir Kaynak: Dîvânü’l-inşâ Reisi Emînüddevle İbnü’l-Mûsalâyâ (ö....
Abbâsî İdarî Tarihi Açısından Önemli Bir Kaynak: Dîvânü’l-inşâ Reisi Emînüddevle İbnü’l-Mûsalâyâ (ö. 497/1104) Tarafından Kaleme Alınan Resmî ve Şahsî Mektuplar
Authors : Halil Ibrahim Hançabay
Pages : 45-71
Doi:10.26570/isad.650124
View : 9 | Download : 2
Publication Date : 2020-01-01
Article Type : Research
Abstract :Hıristiyan asıllı dedelerinden birine nispetle daha çok İbnü’l-Mûsalâyâ olarak tanınan Ebû Sa‘d Alâ b. Hasan b. Vehb 412 (1066) yılında Bağdat’ın Kerh bölgesinde doğmuştur. Babası Hasan b. Vehb Abbâsî Halifesi Kāim-Biemrillâh (422-467 / 1031-1075) döneminde Dîvânü’l-inşâ’da kâtip olarak çalışmıştır. Babasının vefatından kısa bir süre sonra (432/1040) aynı divanda kâtiplik yapmaya başlayan İbnü’l-Mûsalâyâ kısa bir süre sonra Dîvânü’l-inşâ reisliğine atanmıştır. Bu görevini devam ettirirken Muktedî-Biemrillâh (467-487 / 1075-1094) ve Müstazhir-Billâh (487-512 / 1094-1118) dönemlerinde üç defa nâibülvezir olarak görevlendirilmiş ve 497 (1104) yılında Bağdat’ta vefat etmiştir. Abbâsî bürokrasisinin çeşitli kademelerinde elli yılı aşkın bir süre görev yapan İbnü’l-Mûsalâyâ’nın kaleme aldığı resmî ve şahsî mektuplardan altmış altı tanesi zamanımıza kadar ulaşmıştır. Bu mektupların büyük bir kısmı (yaklaşık kırk tanesi) Tuğrul Bey, Alparslan, Melikşah, Amîdülmülk el-Kündürî ve Nizâmülmülk gibi Büyük Selçuklu sultanları ve vezirlerine hitaben yazıldığı için Abbâsî-Selçuklu ilişkileri açısından birinci elden kaynak özelliği taşımaktadır. Diğer taraftan Fahrüddevle ve İbn Dârest’in vezirliğe, bir kişinin de kādılkudatlığa tayin edildiğine dair halife tarafından çıkarılan tevkī‘ metinlerini ihtiva etmesi ve bazı divanlarla ilgili önemli ipuçları sunması bu mektupların geç dönem Abbâsî idarî tarihî açısından da kıymetli birer kaynak olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada önce İbnü’l-Mûsalâyâ’nın hayatı üzerinde durulacak, ardından söz konusu mektuplardan hareketle Büveyhîler’den Selçuklular’a geçiş sürecinde Abbâsî idarî tarihine dair bazı bilgiler verilecektir.Keywords : Abbâsîler, Selçuklular, İbnü’l-Mûsalâyâ, vezirlik, kādılkudatlık, divan