- İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi
- Vol: 11 Issue: 4
- Main Factors Affecting the Settlement of Eastern Anatolia from the Beginning to the End of the Bronz...
Main Factors Affecting the Settlement of Eastern Anatolia from the Beginning to the End of the Bronze Age
Authors : Umut Parliti, Ahmet Kocaispir
Pages : 2029-2050
Doi:10.15869/itobiad.1135574
View : 13 | Download : 5
Publication Date : 2022-12-31
Article Type : Research
Abstract :Tunceli, Erzurum ve Malatya’da yürütülen araştırmalarda ele geçen Paleolitik Çağ’a ait arkeolojik kalıntılar bölgenin en erken çağlardan itibaren insanların dikkatini çektiğini göstermektedir. Bu ölçüde dip tarihin yaşanmış olmasının temel sebebini mağaraların, kaya altı sığınakların fazlaca oluşuna, paralelinde zengin orman ve bitki örtüsü, avlanacak hayvanın bolluğuna bağlamak mümkündür. Bölgenin özellikle Yukarı Fırat-Malatya bölümü Akeramik Dönemle birlikte kalıcı yerleşikçilere ev sahipliği yapmıştır. Ancak Neolitik Dönemi de kapsayan söz konusu erken iskâncıların mimari birimlerin çok azına ulaşılmıştır. Bunun temel nedeni yerleşimlerin üzerlerini örten yoğun alüvyon topraktır. Çünkü bu çalışmayla bütün halinde bir araya getirilen arkeolojik kayıtlar Neolitik ve öncesine ait süreçte mimari adına sessizliğe bürünen coğrafyada sayısız eserin varlığını doğrulamaktadır. Bir başka amaç doğrultusunda tekrar değerlendirmeye aldığımız yerleşimlerin bazılarında, ana kayaya kadar inildiğinde, Neolitik mimarinin varlığını cılız da olsa doğrulamıştır. Bilim dünyası Neolitik süreç ve öncesine dair çok güçlü bulgulara ulaşamamış olsa da sonraki süreç silsilesindeki kültürlerin (Halaf-Obeyd-Uruk) güçlü dinamiklerle varlığını hissettirmesindeki nedenler aralanmıştır. Sonuçta hem stratigrafik olarak ulaşılma kolaylıkları hem de Doğu Anadolu genelinde yaşanan büyük kültürel dönüşümlerin süreçsel ivmesi bu kültürlerin iskân verilerine daha kolay ulaşılmasını sağlamıştır. MÖ 3. Binyıl başları itibariyle bölge genelinde yaşanan karmaşayla yerleşimlerin iskân politikalarında yaşanan büyük değişimin soruları da bütün halinde ele alınmıştır. Bu süreçle birlikte yerleşim düzenini kökten değiştiren Kura-Aras kültürünün bölgeye hâkim olmuştur. Söz konusu hakimiyette, Mezopotamya etkili Uruk kültürünün otoritesini kaybetmesi bilinenden çok daha fazla etkili olmuştur. MÖ 2. Binyıla geçiş sürecinde Kura-Aras iskâncılarının siyasi hegemonyalarını kaybettikleri süreçte dahi Yukarı Fırat-Malatya bölümündeki güçlü yerleşik halkların varlıkları azalarak, zayıflayarak sürdürdükleri belirlenmiştir. Ancak Erzurum-Kars ve Yukarı Murat-Van coğrafyasındaki yerleşik iskanın neredeyse tamamının son bularak halkların yüksek yaylalara göç ettikleri belirlenmiştir. İskanı devam eden birkaç yerleşimin boyutları küçülmüş ve mimari birimler cılızlaşmıştır. Doğu Anadolu’da yaşanan bu döngü devasa bir felaket yaşanıldığını göstermektedir. Bütün bu kayıtlar yerleşimcilerin çevreye adapte olmak için hareketli yaşama yöneldiklerini doğrulamaktadır. Böylece başlangıcından Tunç Çağları sonuna kadarki süreçte halkların iskân politikalarındaki dönüşümün nedenleri sorgulanarak, iskân modellerine dönük sorunsalların kapısı aralanmıştır.Keywords : Doğu Anadolu, Yukarı Fırat-Malatya, Erzurum-Kars, Yukarı Murat-Van, İskân, Eastern Anatolia, Upper Euphrates-Malatya, Upper Murat-Van, Settlement