- İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi
- Vol: 8 Issue: 3
- Son Dönem Çağatay Türkçesinde "-AdUrGAn" Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri
Son Dönem Çağatay Türkçesinde "-AdUrGAn" Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri
Authors : Ümit Eker
Pages : 1666-1687
Doi:10.15869/itobiad.577396
View : 14 | Download : 6
Publication Date : 2019-09-30
Article Type : Research
Abstract :Çağatay Türkçesinde genel olarak hareket ismi veya geçici sıfat yapma görevinde kullanılan "- GAn ” eki, müstakil kullanımının yanında son dönem Çağatay Türkçesinde zaman zaman "- AdUrGAn ” şeklinde de görülebilmektedir. Yapı bu şekliyle eklendiği fiilde geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet sürdüğünü ortaya koyar. Ekin genişleyerek "- AdUrGAn ” şeklini almasında " -GAn ” ekindeki işlev çeşitlenmeleri nedeniyle geniş zaman anlamının zayıflamasının önemli etkisi vardır. Yapıda, geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet devam ettiği veya hâlen devam etmekte olduğu anlamını ortaya koymak için "- GAn ” ekinin önüne "- AdUr ” yapısı getirilmiş ve süreç içinde bu üç unsur kalıplaşmıştır. İlk kez klasik öncesi, yoğunluklu olarak da klasik sonrası devir Çağatay Türkçesi döneminde kullanılan yapı, yalnız başına ve geniş zamana bağlı bir hareket gösteren geçici bir isim olarak kullanılabildiği gibi iyelik, çokluk ve isim çekimi eklerini de alabilmekte, yüklem olarak da kullanılabilmektedir. "- AdUrGAn ” yapısının yerini Çağatay Türkçesinin ardılı Özbek Türkçesinde " -(ä)yåtgän ” ve "- (ä)digän ” / "- (y)digän ” / "- (ä)dirgän ” biçimleri almıştır.Keywords : Çağatay Türkçesi, Son Dönem Çağatay Türkçesi, “-AdUrGAn” Yapısı, Çağatayca, Sıfat-Fiil Eki