- İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi
- Cilt: 10 Sayı: 1
- Te’vîlâtu’l-Kur’ân’da Übey b. Ka‘b Kıraati
Te’vîlâtu’l-Kur’ân’da Übey b. Ka‘b Kıraati
Authors : Gülhan Maden
Pages : 52-84
Doi:10.5281/zenodo.10530654
View : 48 | Download : 31
Publication Date : 2024-01-25
Article Type : Research
Abstract :Hemen hemen bütün İslam ulemasına göre Kur’an’ın manası kadar lafzı da Allah’a aittir. Buna rağmen Kur’an’daki bazı kelimelerin niçin farklı şekilde okunduğu, diğer bir deyişle kıraatlerin nasıl ortaya çıktığı konusu tartışmalıdır. Yine büyük çoğunluğa göre en azından mütevâtir kıraatlerin tamamının kaynağı ilahidir. Hz. Peygamber, çeşitli sebep ve vesilelerle Kur’an’daki bazı kelimeleri farklı okumuş ve değişik sahabesine farklı şekilde okutmuştur. Sahabe de Hz. Peygamber’den telakki ettiği bu kıraatleri çoğunlukla sözlü olarak bir sonraki tabaka olan tâbiûna aktarmıştır. Ayrıca şahsî mushafı olan bazı sahabe de kendi nüshasını o kıraate uygun olarak kaydetmiştir. Şahsî mushafı olan sahabilerden biri de Übey b. Ka‘b’dir (ö. 33/654). Bizzat Hz. Peygamber tarafından "Kur’an’ı en iyi okuyan sahabi” olarak taltif edilmesi, vahiy kâtipleri arasında yer alması, Kur’an’ın cem’i ve istinsahı komisyonlarında bulunması ve ashab arasında Kur’an deyince ilk akla gelen isimlerden biri olması, onu kıraat ilmi açısından önemli kılan hususiyetlerden sadece birkaçıdır. Ayrıca yedi mütevâtir kıraat imamından altısının kıraatinin muttasıl bir senetle Übey b. Ka‘b’a dayanması da onun bu sahadaki değerini gözler önüne sermektedir. Bu makalede dirayet tefsirinin öncü isimlerinden biri kabul edilen İmam Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) Te’vīlātu’l-Ḳur’ān isimli eserinde yer alan Übey b. Ka‘b’a ait kıraatler incelenmektedir. Böylece hem Übey’e ait kıraatlerin şekilsel açıdan yaygın kıraatlerden ne tür farklılıklar arz ettiği ortaya konmakta hem de Mâtürîdî’nin ilgili kıraate verdiği değer ve onu nakletme amaçları tespit edilmektedir. Bunun için önce eserdeki ilgili kıraatler tarama usulüyle tespit edilmiş, ardından biçimsel ve amaçsal olarak tasnif edilerek konu tanzim edilmiştir. Mâtürîdî, Übey kıraatine kimi zaman şüpheyle yaklaşmakla birlikte onun bu kıraati hiç eleştirmediği görülmüştür. Ona ait bütün kıraatleri nakletmediği tespit edilmiştir. Onun ilgili kıraate yer vermesinde; ayetin daha iyi anlaşılması ya da manasının zenginleştirilmesi ve ayetin farklı okunuşunun kayıt altına alınması şeklinde iki ana gayenin yattığı gözlemlenmiştir.Keywords : Tefsir, Kıraat, Mâtürîdî, Te’vīlātu’l-Ḳur’ān, Übey b. Ka‘b