- Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
- Vol: 19 Issue: 49
- TÜMCE ÖGESİ OLUŞLARI BAKIMINDAN EYLEMSİLİ YAN TÜMCELER VE GİRİŞİK BİRLEŞİK TÜMCE
TÜMCE ÖGESİ OLUŞLARI BAKIMINDAN EYLEMSİLİ YAN TÜMCELER VE GİRİŞİK BİRLEŞİK TÜMCE
Authors : Çiğdem Kalegeri
Pages : 236-252
View : 7 | Download : 4
Publication Date : 2022-06-30
Article Type : Research
Abstract :Türkiye Türkçesinin dil bilgisi kaynaklarında, araştırmacıların yan tümcesi eylemsi ile kurulan tümcelerin girişik birleşik tümce olması hususunda uzlaşamadıkları görülmektedir. Araştırmacılar, bu hususta, bazı kıstaslar üzerinde anlaşamamaktadır. Bu kıstaslardan biri eylemsilerin bir iş, oluş ve hareket bildirmek gibi eylemlere has özelliklerini tam anlamıyla yitirip yitirmediğidir; başka bir ifadeyle biçimsel ve anlamsal bakımdan yargı bildirip bildirmediğidir. Bir başka kıstas ise eylemsilerin zaman, kişi ve sayı ekleri gibi çekimli eylemlere gelen ekleri üzerine alabilmesinin, eylemsilerin eylem olma özelliğini tam olarak yok edip etmediğidir. Bunun yanı sıra, biçimsel olarak içinde eylemsi bulunan tümcelerin ögelerine ayrılabilmesi ve eylemsili yan tümcenin temel tümcenin ögesi olabilmesi de bu tümceleri girişik birleşik tümce kabul eden araştırmacıların öne sürdüğü bir kıstastır. Bu çalışmada, yukarıda bahsedilen kıstaslardan sonuncusu ele alınmıştır. Girişik birleşik tümceyi kabul eden araştırmacılara göre, bu tür tümcelerde yan tümce temel tümcenin bir ögesi konumundadır. Yani yan tümce, temel tümcenin öznesi, nesnesi, dolaylı tümleci, zarf tümleci, ilgeç tümleci olabilir ya da bu ögelerden birini tümleyebilir. Eylemsilerle kurulmuş bir yan tümce, doğrudan temel tümcenin anlamını etkiler ya da bu tür bir yan tümce; temel tümceye bağlanan başka bir yan tümcenin anlamını etkiler ve dolaylı yoldan temel tümceyi tamamlar. Kimi tümcelerde ise birden fazla eylemsinin kullanılması ile her iki durumun da ortaya çıktığı görülür.Keywords : Girişik birleşik tümce, eylemsi, temel tümce, yan tümce, tümce ögesi