- Harran İlahiyat Dergisi
- Sayı: Ãzel Sayı -Ä°nanç ve DoÄruluk-
- Resulullah\'ın Âmillerine Verdiği Talimatlar Bağlamında İdare Ahlâkı
Resulullah\'ın Âmillerine Verdiği Talimatlar Bağlamında İdare Ahlâkı
Authors : Şehba Yazıcı
Pages : 22-38
Doi:10.30623/hij.1412497
View : 50 | Download : 22
Publication Date : 2024-05-31
Article Type : Research
Abstract :Bu makalede Resûlullah’ın valilik ve vergi memurları anlamında âmil denen çalışanlara verdiği ahlâkî talimatların tespiti esas alınmıştır. Bu çalışmada ilk dönem tarih ve hadis kaynaklarından hareketle Resûlullah’ın idare ahlâkının ortaya konması amaçlanmıştır. Resûlullah’ın âmillerine verdiği talimatlar, İslâm’da birçok genel prensibin de kaynağı olmuştur. Bu nedenle bu tür talimatlar, Resûlullah’ın âmillerine görevlerini icra etmeleri için yazdığı belgeler yoluyla hadis kaynaklarında da geniş yer bulmuştur. Bu çalışmada Resûlullah’ın adalet, sorumluluk bilinci, samimiyet ve sadakat gibi genel ilkeleri hakkındaki tüm hadislerini ve direktiflerini bir araya getirme gayretine girilmeden, siyasi organizasyonu yürütürken ve merkezî otoriteyi meydana getirirken, kendisine bağlı görevleri yerine getiren âmillere verdiği sorumluluklar mercek altına alınmıştır. Âmillerin uygulamalarının İslâm fıkhında ilkeler haline dönüşmüş olması, zaman zaman fıkıh kaynaklarına da başvurmayı gerektirmiştir. Bu sorumlulukların yerine getirilmesinde Resûlullah’ın bireysel vicdanı önemli bir denetim mekanizmasına dönüştürdüğü görülmüştür. Resûlullah’ın âmillerine verdiği talimatların başında adalet ile muamele etmeleri gelmektedir. Bu ilke, âmilin işini Allah’ın koyduğu kurallar çerçevesinde yapması ve bunun dışına çıkmaması anlamındadır. Resûlullah, bu ilkeyi hem talimatlarını kesin bir biçimde âmiline hem de âmili gönderdiği halka, âmilin görevlerini ve yetkilerini bildirmekle sağlamıştır. Görev yapacakları bölgelerde bazı geçici görevliler tayin eden âmillerin, bu görevleri tevdi ederken ehil olan kişileri seçmelerini, akrabalık bağlarını gözeterek ehil olanları dışarıda bırakmalarının kendileri için Allah katında sorumluluk meydana getirdiğini ifade etmiştir. Resûlullah, âmillik görevini vereceği kişileri kendisi seçmiş, kişilerden gelen talepleri kabul etmemiştir. Bu bağlamda yaptığımız incelemede, Resûlullah’ın kendisine iletilen talepleri geri çevirmesinde birden fazla gerekçe karşımıza çıkmıştır. O, bazı görev isteklerini kişilerin icra etmek istedikleri görev hakkında yetkinlikleri olmadığı gerekçesiyle reddederken ailesinden gelen talepleri Hâşimoğullarının zekât malından yemelerinin haram olduğu gerekçesiyle geri çevirmiştir. Taleplerin büyük bir kısmını geri çevirmesi ise Resûlullah’ın, kişinin görev talebinde bulunmasını hoş karşılamamasından kaynaklanmıştır. Nitekim Resûlullah, bu talepleri, âmilliğin sağlayacağı maddi menfaati arzulamak ve hırs olarak değerlendirmiştir. Bu durumun bir istisnası olarak Muâz b. Cebel’i Yemen’e göndermeden önce bu göreve kimin gönüllü olduğunu sorduğuna dair haberleri ele almamız gerekmiştir. Resûlullah’ın âmillerine getirdiği önemli bir yasak hediye almaları hakkındadır. Bu mesele Resûlullah’ın da hediyeleri kabul ettiğine dair rivayetler göz önünde bulundurularak tartışılmıştır. Sonuçta Resûlullah’ın imtiyaz beklentisi doğuracak olan ve âmilin görevinden dolayı kendisine intikal eden hediyeyi menettiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda onun rüşvet veya suht olarak tabir edilen hediyeyi yasakladığına dair rivayetlere yer verilmiştir. Resûlullah’ın vergi âmillerine verdiği en önemli ölçü mallara tam bir biçimde sadakat göstermek olmuştur. Ayrıca halka iyi muamele etmeleri, malları seçerken vergi muhataplarına karşı yumuşak ifadeler kullanmaları, malların en iyisini alarak halk nezdinde hoşnutsuzluk meydana getirmemeleri ve mal sahibine dua etmeleri şeklindeki talimatlarla âmillik ahlâkı meydana gelmiştir. Neticede Abdullah b. Lütbiyye’nin hediye kabul etmesi ve bu nedenle Resûlullah’ın onu ikaz etmesinin dışında âmillerin görevlerini Resûlullah’ın talimatları çerçevesinde icra ettiklerine dair pek çok haber mevcuttur.Keywords : İslam Tarihi, Resûlullah, Âmil, İdare Ahlâk, Vergi Memuru