- Harran İlahiyat Dergisi
- Issue: 47
- المماثلة الصوتية في كتاب إعراب القراءات الشواذ لأبي بقاء العكبري...
المماثلة الصوتية في كتاب إعراب القراءات الشواذ لأبي بقاء العكبري
Authors : Ihab Saıd Ibrahim Ibrahim
Pages : 84-101
Doi:10.30623/hij.1062204
View : 12 | Download : 2
Publication Date : 2022-06-15
Article Type : Research
Abstract :Ses benzeşmesi, tek bir terkip içerisindeki seslerin birbirleriyle olan ilişkilerini ifade eden en önemli ses olaylarından biridir. Bu anlamda ses olayları, pek çok kelimenin terkip olarak geldiği durumlarda, meydana gelen ses olayları bu değişiklikleri açıklamış olur. Modern dilbilim uzmanları kadar eski Arap dil âlimlerinin de bu konuyla ilgilendiği görülmektedir Ebü’l-Bekâ el-Ukberî, (ö. 616/1219) İ’râbü’l-kırââtiş’ş-şevâz adlı eserinde "Kur’ân-ı Kerim’in Şaz Kıraatleri Bahsinde" bu konuya değinmiş olup ilgili bölümde, söz konusu konuya kayda değer bir ehemmiyet göstermiştir. Bundan dolayı ses benzeşmesi el-Ukberî’nin incelediği ve analiz ettiği uygulamaları (kıraat edaları) i'rab ederken dayandığı ses ile ilgili tevcih yollarından biriydi. Bu araştırma, İ’râbü’l-kırââtiş’ş-şevâz adlı kitapta ses benzeşmesi "fonetik göstergebilim" kapsamında Ebü’l-Bekâ el-Ukberî'nin eserinde nasıl ve ne şekilde ele alındığını ve buna binaen ilgili konunun önemini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca Ukberî’nin ilgili kitabının Kur’ân-ı Kerim’in çeşitli kıraat uygulamalarının özellikle zikredildiği bir kitap olması hasebiyle, çeşitli kıraat uygulamalarının neler olduğunu ve ne ölçüde yararlandığını belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırmamıza konu olan "İ’râbü’l-kırâ’âtş’ş-şevâz” kitabının seçilme sebebi, söz konusu kitabın alanında oldukça büyük öneme haiz olmasından kaynaklanmaktadır. Bu kitap Arapçada şaz kıraatlere yön vermesi açısından âdeta bir mihenk taşı mesabesindedir.. Onu kendi alanında bir temel olarak vasıflandırmak mübalağa olmaz ve kendisinden sonra yazılmış kitaplara kaynaklık etmiştir. Genel olarak ses olaylarına ve özellikle "İ’râbü’l-kırâ’âtş’ş-şevâz” kitabında da yer alan ses benzeşmesi konusunda araştırma yapmak için, Ukberî’nin ses konusundaki görüşlerinden ve ele aldığı meselelerden istifade etmek gerekmektedir. Araştırmanın takip ettiği yönteme gelince ses benzeşmesi örnekleri ve çeşitleri ile Ukberî’nin "İ’râbü’l-kırâ’âtş’ş-şevâz” kitabında bunlarla ilgili gözlemleri ve görüşlerini analiz etmek için analitik ve nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu örnekler ve işaretler, tam veya Yarı, yakın veya uzak, ilerleyici veya gerileyici olmak üzere her biri üzerindeki etki türüne göre sınıflandırılmıştır. Araştırmada, ses benzeşmesi kısaca tarif edilecek sonra "İ’râbü’l-kırâ’âtş’ş-şevâz” kitabında yer alan ses benzeşmesi ile ilgili örnekler sunulacaktır. Buradan hareketle ses benzeşmesiyle neticelenen her bir etki türünün ne anlama geldiği açıklanacaktır. Ardından Ukberî’nin bu konudaki işaretlerini ve tartışmalarını, eski âlimlerin sözleri ışığında ve ses olayları ile ilgili teorik veriler ışığında analiz edilecektir. Araştırma, Ukberî ve modern dönemdeki âlimler, (ses benzeşmesi) ve buna benzer ıstılahları açık bir ifadeyle kullanmamalarına rağmen; Ukberî’nin ses benzeşmesi kuralını ve etkisini "İ’râbü’l-kırâ’âtş’ş-şevâz” adlı kitabında referans olarak aldığı, bazı kıraat uygulamalarında işaret ettiği ve bazı ses değişiklerinin farkında olduğu, bu nedenle uygulamalara yönlendirmede ses benzeşmesine dayandığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca araştırmada ses benzeşmesinin ortaya çıkmasına neden olan ses etkisinin tüm çeşitlerinin Ukberî’nin ses benzeşmesi işaretlerinde ve onun kıraat uygulamalarına ilişkin işaretlerinde ve analizlerinde yer aldığı sonucuna da varılmıştır. Onun bu konudaki ifadeleri açık ve nettir ki, ses benzeşmesinin detaylarıyla birlikte -ses olgusu olarak- Ebü’l-Bekâ el-Ukberî’nin dilbilimsel düşüncesinde belirgin bir varlığı olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar, onun "İ’râbü’l-kırâ’âtş’ş-şevâz” adlı kitabı aracılığıyla üzerinde durduğumuz ve ulaştığımız sonuçlardır.Keywords : Arap Dili ve Belagati, Ebü’l-Bekâ el-Ukberî, İʿrâbü’l-ḳırâʾâti’ş-şevâẕ, Sesbilim, Akustik Yasalar, Ses Benzeşmesi