- Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi
- Vol: 4 Issue: 1
- Türkiye’de Kolorektal Kanser Tarama Davranışları, Etkileyen Faktörler ve Taramaya Katılmama Nedenler...
Türkiye’de Kolorektal Kanser Tarama Davranışları, Etkileyen Faktörler ve Taramaya Katılmama Nedenleri: Sistematik Derleme
Authors : Ufuk Emre Aytepe, Elif Donmez
Pages : 56-76
Doi:10.54061/jphn.980767
View : 14 | Download : 3
Publication Date : 2022-04-18
Article Type : Review
Abstract :Amaç: Bu çalışmanın amacı Türkiye’de kolorektal kanser (KRK) tarama davranışları ve etkileyen faktörleri incelemek ve bireylerin KRK taramasına katılmama nedenlerini belirlemektir. Gereç ve Yöntem: Literatür taraması 26 Ekim 2020–4 Aralık 2020 tarihleri arasında PubMed, Science Direct, Web of Science, Türk Medline, Google Akademik, Ulakbim Keşif, TR Dizin ve YÖK Tez Merkezi veri tabanlarında yapıldı. Çalışmaya Ocak 2010-4 Aralık 2020 arasında yapılmış, yayın dili Türkçe ya da İngilizce olan, tanımlayıcı ya da kesitsel çalışmalar alındı. Anahtar kelimeler kolorektal kanser/colorectal cancer, davranış/behavior, tarama/screening, Türkiye/Turkey, kesitsel/cross sectional, tanımlayıcı/descriptive olarak belirlendi. Toplam 97 makale ve 17 teze ulaşıldı. Dahil edilme ve hariç tutma kriterlerine uygun 19 makale ve 8 tez olmak üzere 27 çalışma incelendi. Çalışmaların bias riski Joanna Briggs Enstitüsü (JBI) MAStARI kritik değerlendirme araçlarından tanımlayıcı, kesitsel, ilişki arayıcı araştırmalar için kontrol listesine göre belirlendi. Bulgular: İncelenen çalışmalarda KRK taramasına katılım oranlarının %4.5 ile %33.8 arasında değiştiği görüldü. KRK taramasına katılımı etkileyen faktörler yaş, cinsiyet, eğitim durumu, meslek, sağlık güvencesi, gelir düzeyi, yaşanılan yer, kronik hastalık, medeni durum, çalışma durumu, sağlık profesyonellerinden tarama önerisi almak, sağlık okuryazarlığı düzeyi, tarama yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak, sigara veya alkol kullanmak, düzenli fiziksel aktivite yapmak, bireylerin kansere ilişkin risk algı düzeyi, ailede ya da kendinde KRK veya KRK tarama öyküsü olmak, arkadaş ya da komşuda KRK veya KRK tarama öyküsü olmak, yüksek risk grubunda olmak, tarama yaşının altında olmak, karın ağrısı yaşamak, tarama hakkında eğitim almak olarak bulundu. Taramaya katılmama nedenleri taramayla ilgili bilgi eksikliği, kanser belirtileri ile ilgili bilgi eksikliği, risk algısının düşük olması, pozitif test sonucundan korkmak, işlemi yaptırmaktan utanmak, zaman yetersizliği, işlemin ağrılı ve acı verici olması, maddi imkansızlık, hizmete ulaşım problemi, şikayeti olmamak, taramaya güvenmemek, ailede kanser öyküsü olmamak, sağlık profesyonellerinin tarama testlerini önermemesi şeklinde bulundu. Sonuç ve Öneriler: Bu çalışmanın sonucunda Türkiye’de taramaya katılma oranlarının düşük olduğu, taramaya katılma nedenlerini etkileyen bireysel ve sağlık sistemine bağlı bazı faktörler olduğu belirlendi. KRK tarama davranışlarını etkileyen faktörlerin özellikle halk sağlığı hemşireleri tarafından bilinmesi, taramaları arttıracak etkili girişimlerin planlanmasında önemli olduğu düşünülmektedir.Keywords : Kolorektal kanser, Türkiye, tarama, tarama davranışı, sistematik derleme