- Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
- Vol: 9 Issue: 25
- TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE
TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE
Authors : Engin Gökçür
Pages : 94-118
View : 12 | Download : 7
Publication Date : 2019-01-06
Article Type : Research
Abstract :Oğuzlar, X. yüzyılda Hazar Denizi‟nin doğusundan Sir Derya‟nın ortalarına kadar uzanan bir sahada yaşıyorlardı. 11. yüzyılda Gaznelilerin idaresine girmeyi reddeden Türkmenler Tuğrul ve Çağrı Beyler‟in önderliğinde 1040 yılında Gazne ordusunu yenerek bugünkü Azerbaycan ve Anadolu bölgelerini kendilerine yurt edinmişlerdir. 13. yüzyılda Moğol akınları neticesinde ise Türkmen boylarının bir kısmı Maveraünnehir, Horasan ve Mangışlak‟a kadar uzanan bölgede kalırken diğer Türkmen boyları Anadolu‟ya ve Azerbaycan‟a yerleşir. Bu olaydan sonra Türkmenistan‟da kalan Türkmenler ile Anadolu‟ya gelen Türkmenlerin tarihi ayrı bir seyir takip eder. 13. yüzyıla kadar iç içe yaşayan Oğuz boylarının ortak kullandıkları deyimlerin bir kısmı günümüzde her iki yazı dilinde kullanılmaya devam etmektedir. Bu deyimlerin bir kısmı ses ve şekil yönünden aynı olup günümüzde de kullanılır. Söz konusu deyimlerin diğer kısmı ise Türkiye Türkçesindeki deyimlerle kuruluş mantığı ve ifade ettiği temel kavramlar yönüyle ortak bir özellik taşır. Türkiye Türkçesindekilerle ortaklık gösteren bu deyimlerde deyimi teşkil eden sözcükler farklı olsa da deyimlerin ifade ettiği temel bakış açılarının ortak olduğu görülür. Bu bağlamda ağzı bişmek- ağzı yanmak; bite gahar edip yorğanı o:da bermekpireye kızıp yorgan yakmak; bir okda iki tovşan a:vlamak - bir taşla iki kuş vurmak; eşekden yıkılan ya:lı bolmak - eşekten düşmüşe dönmek; gaş oñarcak bolup göz çıkarmak - kaş yapayım derken göz çıkarmak; gökdä:ki dileğiñ yerde govuşmak - gökte ararken yerde bulmak; üstünden da:ğ ayrılan ya:lı bolmak - üstünden da:ğ kalkmış gibi olmak.” gibi deyimlerde deyimlerin kuruluş mantıklarının ortak işlediği görülür. Bu makalede Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde kuruluş ve bakış açısı vb. yönlerden Türkiye Türkçesi ile Türkmen Türkçesinde ortak kullanılan deyimler belirtilmiştir.Keywords : Türkiye Türkçesi, Türkmen Türkçesi, söz varlığı, deyimler