- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 5 Issue: 9
- О РАЗВИТИИ ЯРМАРОЧНОЙ ТОРГОВЛИ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ В IX-X ВВ.
О РАЗВИТИИ ЯРМАРОЧНОЙ ТОРГОВЛИ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ В IX-X ВВ.
Authors : Yegane Çağlayan
Pages : 107-116
Doi:10.53718/gttad.1067596
View : 4 | Download : 2
Publication Date : 2023-01-20
Article Type : Research
Abstract :Ticaretin en önemli unsurlarından biri de panayırlardır. Panayır ticaretinin antik zamanlardan beri yaygın olduğu bilinmektedir. Asya ülkelerinde ise İslam öncesi dönemlerden önce panayırların sistemli bir yapıya sahip olduğu söylenebilir. Bunda, kıtanın elverişli coğrafi konumu ve yüksek ekonomik potansiyeli önemli rol oynamıştır. Orta Çağ’da transit yolların kesiştiği şehirlerde, belirli zamanlarda kurulan ve uluslararası bir nitelik kazanan panayırlar (fuarlar) mühim emtia fiyatlarının belirlendiği, toptan satış ticaretinin, döviz ve kredi işlemlerinin yapıldığı yerler olarak işlev görmüştür. Özellikle VII. ve VIII. yüzyıllarda Akdeniz, Basra Körfezi, Hazar Denizi ve Volga Nehri ticaretinin Hilafet’in eline geçmesiyle, İslâm şehirleri dünya ticaretinde egemen rol oynamaya başlamış ve panayır ticareti yeniden yükselmiştir. İslâm hukukunda ticaret, helâl kazanç yolu olarak görüldüğü için panayır ticareti devlet tarafından da desteklenmiştir. Hilâfet tarafından, ticaretin gelişmesi ve panayırların güvenliğini sağlamak için yolların, köprülerin ve kervansarayların inşasına büyük önem verilmiştir. Aynı zamanda, tüccarların haklarının korunması ve panayırlardaki emtia fiyatlarının düzenlemesi için hukuksal bir sistem de oluşturulmuştur. Ticaretten elde edilen gelirlerin taksimi de İslâm hukukuna uygun olarak yapılmıştır. İslâm coğrafyasının önemli bölgelerinden biri olan Azerbaycan, meşhur şehirleri ve arazisinden geçen önemli yollarıyla Orta Çağ ticaretinin mühim merkezlerinden biri olmuştur. Azerbaycan’ın Erdebil, Marağa, Tebriz, Barda, Derbent gibi şehirlerindeki pazarlar ve panayırlar ülkenin bu dönemde ticaret ilişkilerinin en önemli parçalarıdır. IX-X. yüzyıllara ait İslâm kaynaklarında Barda’daki Kurki ve Erdebil-Marağa yolunun üzerindeki Gülsaray panayırları İslâm coğrafyasının en meşhur ticaret merkezlerinden biri olarak gösterilmektedir. Pazar günleri toplanan Kurki panayırı o kadar meşhurdu ki halk arasında haftanın pazar gününe "kurki” denilmiştir. Ticaretten elde edilen gelir sayesinde ekonomik olarak yükselen Barda şehri ise İslam kaynaklarında "Azerbaycan’ın Annesi” olarak isimlendirilmiştir. X. yüzyılın başlarından itibaren Rusların Barda’ya düzenledikleri işgalci seferler şehrin ticaret hayatının zayıflamasına ve haliyle Kurki panayırının da eski önemini kaybetmesine neden olmuştur. X. yüzyılın sonlarına doğru Barda, Azerbaycan’ın ticaret ilişkilerindeki önemli yerini Gence ve Şamahı şehirlerine bırakmıştır. Sonraki yüzyıllarda Gence ve Şamahı, Güney Kafkasya’nın en önemli ticaret merkezleri olarak yükselmeye başlamışlar. Her ayın başında toplanan Gülsaray panayırına gelince buradaki toptan satış ticaretinin hacmi İstahrî, İbn Havkal, Mukaddesî gibi İslâm coğrafyacılarının da dikkatini çekmiştir. Gülsaray panayırı ticareti hakkındaki malumatlarda Azerbaycan\'ın en ünlü tüccarlarının Abu Ahmed el-Maraği, Ebu İshak el-Majardani, Şuayb bin Mehran adlı kişiler olduğu belirtilmiştir. Gülsaray panayırı daha çok IX. ve X. yüzyıllarda aktif olmuş, bu panayırın üzerinde kurulduğu Erdebil ve Marağa şehirleri uluslararası ticaretteki önemlerini sürdürmekle beraber X. yüzyılın sonlarına doğru Tebriz’in ticari ehemmiyeti artmaya başlamıştır. IX-X. yüzyıllarda panayır ticaretinin yaygınlaşması bu dönemde Azerbaycan’daki şehir ekonomisinin yüksek bir seviyede olduğunun doğrudan bir göstergesidir. Ayrıca ticaret ilişkileri, İslâm ülkeleri arasındaki sosyal ve kültürel bağların pekişmesi için de önem taşımıştır. Panayırlar aynı zamanda kültürel etkileşim noktaları olarak da görev yaptıklarından dolayı bu dönemde panayırların ekonomik olduğu kadar sosyal yönleri de bulunmaktadır. Tüccarlar yalnızca ekonomik faaliyetle meşgul olmamış aynı zamanda kültür ve felsefenin de taşıyıcıları olmuşlarıdır. Tüccarlar sayesinde bu dönemde panayırlar ve pazarlar felsefi sohbetlerin yapıldığı, siyasi ve sosyal fikirlerin paylaşıldığı, yeni dini ve felsefi öğretilerin doğduğu kültürel ve sosyal merkezlere dönüşmüştür. Bu yönleriyle panayır ticaretini Orta Çağ’da Azerbaycan’ın sosyoekonomik yaşamındaki önemli faktörlerden biri olarak sayabiliriz.Keywords : Ortaçağ, İslam coğrafyası, Azerbaycan, Ticaret, Panayır, Pazar