- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 4 Issue: 8
- RIZA ŞAH VE İRAN’DA MİLLİ TARİH YAZIMI PROJESİ
RIZA ŞAH VE İRAN’DA MİLLİ TARİH YAZIMI PROJESİ
Authors : Ali Asgar Begdili, Sepide Afşâr Rizaî, Mehdî Golcân, Alîrızâ Alîsufî
Pages : 1009-1026
View : 6 | Download : 4
Publication Date : 2022-07-20
Article Type : Other
Abstract :Rızâ Şah ve Proje-i Târîhnevîsî-i Nasyonalistî der İran adlı bu çalışma; Alî Asgar Bigdilî, Sepide Afşâr Rızâî, Mehdî Golcân ve Alîrızâ Alîsûfî, tarafından kaleme alınmıştır. Modern İran tarihi açısından oldukça büyük bir önemi haiz olan Rızâ Şah Pehlevî, 22 Şubat 1921 tarihinde (3 İsfend 1299 Darbesi) Seyyid Ziyâeddîn Tabâtabâî ile birlikte gerçekleştirmiş oldukları darbeyle siyasi arenada etkisini hissettirmeye başlamış ve 1925 yılında ise Kaçar Hanedanlığı’na son vererek tahta geçmiştir. Tahta geçişinden itibaren modernleşme, ulus-kimlik inşası ve milliyetçilik ideolojisi kapsamında çeşitli girişimlerde bulunan Rızâ Şah, İran’daki gayrifars etnik kimlikleri İran’ın toprak bütünlüğü açısından büyük bir tehdit olarak görmüş ve onları etkisiz kılmaya dayanan bir politika takip etmeye başlamıştır. Bu bağlamda söz konusu dönemde adını sıkça duyduğumuz Fars milliyetçiliğinin zorunlu olarak dayatıldığı kültürel tektipleşme politikasını hayata geçirmiştir. Bu politika kapsamında Farsça milli dil olarak kabul edilmiş, basın-yayında, camilerde, radyo ve televizyonlarda, yer ve mekân isimlerinde ve eğitimde Farsça dışındaki diller yasaklanmıştır. Rızâ Şah, siyasi, tarihi, edebi ve daha birçok alanda milliyetçi ideolojinin sistemli bir şekilde genişlemesi için birçok teşebbüste bulunmuştur. İktidar sürecinde uygulamaya koyduğu kanun ve tüzüklerden ve yazar, şair ve siyasi unsurlarla kurduğu temastan dolayı milliyetçiliğin baskın bir ideoloji haline gelmesinde son derece etkili olmuştur. Bu bağlamda kendisini destekleyen şahsiyetler ve bu şahsiyetlerin milliyetçiliği meşru hale getirdiği araçlar bulunmaktadır. Bu makalede Rızâ Şah’ın söz konusu ideolojisine katkıda bulunan tarihi şahsiyetler ve onların kullandığı araçlar -tarihi metinler- incelenmiştir. Burada, bu ideolojiye hizmet eden Hasan Pîrnyâ, Ahmed Kesrevî, Abbâs İkbâl-i Aştiyânî, Cemîl Kâzânlû, Gulâm Rızâ Reşîd-i Yâsemî gibi kimselerin milliyetçi ideolojiyi kaleme aldıkları tarihi metinlerde nasıl işledikleri ele alınmaktadır. Bunu yaparken yazarlar sadece tarihsel metin kaleme alan profesyonel tarihçileri değil Cemîl Kâzânlû gibi profesyonel olmayan bir şahsiyeti de ele alarak yetkin bir tarihçi olmayan kişilerde de bu ideolojinin etkin bir şekilde bulunduğunu ifade etmek istemişlerdir. Makale yazarları bu kimselerin en çok ses getiren eserlerini seçmeye gayret etmiş ve bu eserlerin ideolojik anlayış oluşturmadaki etkilerine dikkat çekmiştir. Çalışmada söz konusu yazarlar; Rızâ Şah Pehlevî döneminde hâkim olan milliyetçi ideolojinin tarihsel perspektifteki izlemlerini incelemiş ve bu doğrultuda adı geçen dönemde öne çıkan bazı simaları, onların eserlerini, milliyetçiliğe yaptıkları vurgular bağlamında değerlendirmiştir. Söz konusu yazarlar milliyetçilik anlayışının tarih alanındaki yerini saptamayı, milliyetçi perspektifle yazılan tarihi metinlerin okuyucular nezdinde nasıl bir etki yarattığını ortaya çıkarmayı ve bazı metinlerde milliyetçi bir anlatı sunabilmek adına nasıl bir çelişki yaşandığını gözler önüne sermeyi amaçlamışlardır. Çalışma, bu dönemde öne çıkan çeşitli simalar ve onlar tarafından dercedilen çeşitli eserlerin eleştirel bir şekilde incelemesi ve milliyetçi tarih yazımının neticelerini irdelemesi bakımından dikkate değerdir.Keywords : Tarih Yazıcılığı, Milliyetçilik, Rıza Şah Pehlevi