- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 4 Issue: 8
- BİR MODERN SEYYAH TİPOLOJİSİ: GEZGİN ARKEOLOG CASTAGNE’NİN TRENLE TÜRKİSTAN SEYAHATİ (1904)...
BİR MODERN SEYYAH TİPOLOJİSİ: GEZGİN ARKEOLOG CASTAGNE’NİN TRENLE TÜRKİSTAN SEYAHATİ (1904)
Authors : Murat Özkan
Pages : 777-802
Doi:10.53718/gttad.1089932
View : 14 | Download : 6
Publication Date : 2022-07-20
Article Type : Research
Abstract :Öğretmen, etnograf ve arkeolog olan Fransız Joseph Antoine Castagne, 27 Kasım 1875’te Fransa’nın Gaillac bölgesinde dünyaya geldi. Eğitimini Fransa’da tamamladıktan sonra öğretmenlik mesleğine adım attı ve 1899 yılında henüz 24 yaşındayken uzun yıllar görev yapacağı Rusya’ya gitti. Castagne’nin ilk durağı Kafkas bölgesiydi. Burada erkek ve kadın spor okullarında Fransızca öğretmenliği görevini ifa etti. Ardından 1902 yılında Türkistan toprakları için son derece önemli bir konumda olan Orenburg’da görev yapmaya başladı. Orenburg’da önemli kurumlarda Fransızca öğretmenliği yapan Castagne, buradaki başarısından dolayı Rus İmparatorluk Coğrafya Kurumu ve Orenburg Bilimsel Arşiv Komisyonu üyeliğine seçildi. Çarlık Rusya’nın önemli bilim komitelerinde üyelikleri bulunan Castagne, Türkistan tarihine, kültürüne ve sosyo-ekonomik hayatına dair kitaplar yazdı; Fransız dergileri başta olmak üzere birçok akademik dergide çalışmalarını yayınladı. Bu gelişmelerin ardından Çarlık Arkeoloji Komisyonu tarafından Castagne’ye Turgay ve Ural bölgelerinde arkeolojik kazı yapma izni verildi. Orenburg eyaletinin tüm ilçelerinde çalışmalarına devam eden Castagne bununla yetinmeyerek farklı bölgelere de keşif gezileri düzenledi. 1913 yılında Rus vatandaşı olan Castagne Taşkent’e giderek burada çalışmalarını sürdürdü. Castagne’nin Rusya’daki bu prestijli konumu Ekim 1917’de Rusya’da gerçekleşen devrimin ardından yerle bir oldu. Taşkent’in Bolşeviklerin eline geçmesiyle Fransa’ya dönmeye karar verdi. Ancak 1918’de Castagne’nin Sovyet karşıtı bir komploya katıldığından şüphelenildiği için önce gözetim altında tutuldu. Ardından Eylül 1918’de tutuklanması için bir karar çıkartıldı. Yetkililer onun İngiliz ajanlarıyla bağlantılı olduğunu ve Sovyet güçlerine karşı mücadelede aktif bir şekilde görev aldığını düşünüyordu. Ancak Castagne, tutuklanma kararı uygulanmadan 19 ay kaçak yaşayacağı Fergana Dağları’nda gizlenmeyi başardı. 1920 yılında ise savaş esirleriyle birlikte Fransa’ya gönderildi. Fransa’da Türkistan tarihi ve yakın tarih üzerine bir dizi kitap yayınladı. 1925 yılında Legion d’Honneur nişanını almaya hak kazandı. 1958 yılında ise Montpellier’da öldü. Castagne’nin keşif gezileri kapsamında ziyaret ettiği Türkistan’a dair notları bir hayli ilgi çekicidir. 1904 yılında Orenburg’dan başlayıp Krasnovodsk’a kadar devam eden bir tren yolculuğuna çıkan Castagne, bu yolculuğunda demir yolu hattına bağlı olarak hat civarında bulunan Ak-Bulak, Aktöbe, Emba, Mugadjar, Irgız, Kazalinsk, Basıkara, Maylibaş, St. Semenovsk, Perovsk, Taşkent, Semerkant, Merv, Aşkabat ve Göktepe şehirlerini ziyaret eder. Arkeolog olan Castagne’nin seyahatinin asıl amacı bölgeyi arkeolojik yönden incelemek olduğu için bu şehirlerde karşılaştığı kurganlar üzerine değerlendirmelerde bulunur. Castagne’nin özellikle Taşkent ve Semerkant hakkında tuttuğu notlar okuyucuya doyurucu bilgiler verir. Bunların yanı sıra cami, medrese, pazar yeri, çarşı, ev, bahçe, sokak gibi bölgeyi yakından tanıyabileceği mekanlar ve buralarda yaşayan insanlar üzerine gözlem yapar. Kişisel gözlem ve değerlendirmelerinde daha önce bölgeye gelen gezginlerin notlarında sıklıkla rastlanan önyargılı ve abartılı anlatımlar yoktur. Castagne, daha önce hiç karşılaşmadığı, adeta büyülendiği manzaralarla Türkistan’da karşılaşır ve bunları notlarına da yansıtır. Bu çalışmada, 1904 yılında Türkistan’ın pek çok şehrini gezen Joseph Antoine Castagne’nin Türkistan hakkındaki anlattıkları, seyahat günlüğünden alıntılarla değerlendirilmiştir.Keywords : Joseph Antoine Castagne, Gezgin, Türkistan, Taşkent, Semerkant, Kurgan.