- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 4 Issue: 7
- İLK DÖNEM İLHANLI-ALTIN ORDA DÜŞMANLIĞININ SEBEPLERİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME
İLK DÖNEM İLHANLI-ALTIN ORDA DÜŞMANLIĞININ SEBEPLERİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME
Authors : Ibrahim Güneş
Pages : 69-78
Doi:10.53718/gttad.981644
View : 8 | Download : 1
Publication Date : 2022-01-20
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada, İlhanlı-Altın Orda devletleri arasındaki düşmanlığın ortaya çıkmasına neden teşkil eden gelişmelerle birlikte kaynaklar tarafında rivayet edilen kayıtların analizi yapılacaktır. 13. ve 14. asırda İran, Azerbaycan, Horasan, el-Cezire ve Irak’a hâkim olan İlhanlılarla; Rus, Bulgar ve Kıpçak topraklarına hâkim Altın Orda Devleti arasında düşmanlık yaşanmıştır. Bu düşmanlığın ortaya çıkmasında birçok faktörün sebep olduğu görülmektedir. Hülegü’nün 1258 yılında Bağdat’ın zaptı sırasında Halife’ye kötü davranıp katlettirmesi, söz konusu düşmanlığın ortaya çıkmasında etkili olan sebeplerin ilkini oluşturmaktadır. Nitekim Müslüman olan Berke Han, Halife’nin başına gelenlerden dolayı Hülegü’yü şiddetle eleştirirken bu hususta kendisini bilgilendirmediği için tehditlerde bulunmuştur. Hem Alamut’un hem de Bağdat’ın ele geçirilmesi sırasında, ganimetlerden bir kısmının Cengiz Han yasasına göre Altın Orda’nın hakkı olmasına rağmen İlhanlılar bunu vermemişlerdi. Neticede iki taraf arasında ilk kopuş da bu hadise ile yaşanmış ve daha sonra bu kopuş yerini düşmanlığa bırakmıştır. Özellikle Bağdat’ın zaptından sonra başlayan gerginlik, İlhanlıların başkent olarak ilk başta Meraga ardında da Tebriz’i seçmeleri Altın Orda’nın İlhanlılara savaşa açmasıyla neticelenmiştir. Kendi hakkı olduğunu iddia etmelerine rağmen Kafkas ve Azerbaycan topraklarının İlhanlılar tarafından ilhak edilmesi, Altın Orda cephesinde düşmanlığının sebepleri arasındaki en önemli ayağını oluşturmuştur. Azerbaycan’ın Moğol ordularının atlarına uygun yaşam koşullarına sahip olması, iki tarafın ne pahasına olursa olsun buradan vazgeçmeme gibi bir siyaseti sürdürmelerine sebep olmuştur. Özellikle Nahcivan, Meraga, Mugan, Tebriz ve Sultaniyye gibi şehir veya bölgelerin göçebelerin birçok ihtiyacını giderdiğinden, burayı atlı göçebe sistemine göre inşa edilmiş İlhanlı ve Altın Orda orduları için birer cazibe alanı hâline getirmiştir. Nitekim söz konusu yerler geniş meralar atlar için yem ihtiyacını karşılarken askerlerin yaşamlarını idame ettirmelerine yarayan geniş su ve av sahalarına sahip olmuştur. Bundan olacak ki İlhanlı hükümdarları ve askerler, savaşların olmadığı dönemlerde zamanlarının çoğunu Kafkas ve Azerbaycan’daki yaylak ve kışlaklarda geçirmişlerdir. Memlûklerin Altın Orda Devleti’ni daima İlhanlılara karşı tahrik etmeleri de taraflar arasında düşmanlığın başka bir yönünü oluşturmaktadır. Özellikle Memlûk Sultanı Baybars, Berke Han’ı Hülegü’ye karşı dinî sebeplerden dolayı savaşmaya ikna emek için bir dizi diplomatik temasta bulunmuştur. Nitekim Berke Han Müslüman’dı ve herhangi bir dine mensup olmayan Hülegü ise açık bir şekilde Müslümanlara hem Bağdat’da hem de Suriye’de büyük zararlar vermişti. Müslümanlığa saldıran herkese karşı cihat yapmak gerekiyordu ve Sultan Baybars da Berke Han’dan bu uğurda mücadele etmesini istiyordu. Fakat Sultan Baybars’ın buradaki yegâne amacının iki Moğol devleti arasında bir düşmanlık meydana getirterek Haçlılara ve İlhanlılara karşı yaptığı savaşlarda yükünü hafifletmekti. Neticede bahsedilen tüm sebepler iki devlet arasında kalıcı bir düşmanlığın ortaya çıkmasına sebep olacak ve düşmanlık uzun süren bir çatışmalar eşliğinde devam edecektir.Keywords : İlhanlı Devleti, Altın Orda Devleti, Hülegü, Abaka, Berke