- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 4 Issue: 7
- WAS THERE ANTIQUITIES LAW AND REGULATIONS BEFORE THE ÂSÂR-I ATÎKA NIZÂMNÂME OF 1869?
WAS THERE ANTIQUITIES LAW AND REGULATIONS BEFORE THE ÂSÂR-I ATÎKA NIZÂMNÂME OF 1869?
Authors : Cemil Çelik
Pages : 167-188
Doi:10.53718/gttad.1038303
View : 7 | Download : 3
Publication Date : 2022-01-20
Article Type : Research
Abstract :Bu makale, "Âsâr-ı Atîka Nizâmnâmesi” nin yürürlüğe girdiği 13 Şubat 1869 tarihi öncesi dönemde Osmanlı topraklarında bulunan eski eserlerle ilgili hukuk, idari kurallar ve teamüller konusunu ele almayı amaçlamaktadır. Bu konuda son otuz yıl içinde yayınlanan çağdaş eserlerde defaten 1874 yılında yayımlanan, ya da hatta 1884 yılında yayımlanan Nizamname ile ilgili aynı şey söylense de, 1869 yılı Nizamnamesi’nin sürekli olarak Osmanlı Devletinin tarihi eserleri ile ilgili ilk nizamnamesi olduğu söylenmektedir. Bu çalışmada kullanılan kaynaklar arasında, Osmanlı eski eserlere yönelik uygulamalar ile ilgili daha önce yayınlanmayan Osmanlı arşiv kaynakları bulunmaktadır. 1869 yılı öncesi dönemde eski eserlerin Osmanlı topraklarından ihraç edilmesini yasaklayan ve eski eserler ile ilgili araştırmalara ve antik mahallerde kazı yapmaya kısıtlama getiren idari uygulamalar/düzenlemeler bulunuyordu. Bunlar, Osmanlı topraklarının tamamını kapsıyordu. 1869 Nizamnamesi ise, eski eserlerle ilgili mevcut yasal ve idari uygulamaları açık bir şekilde yazılı hale getirdi. Örneğin, 30 Ağustos 1852 tarihinde, Edhem Paşa yabancılara eski eserlerin satılmasının önlenmesi için özen gösterilmesi gerektiğine dair uyarılmıştı. Aynı zamanda, 4 Mayıs 1865 tarihli bir belgede Osmanlı Devleti’nde tarihi eserlerle ilgili kazı izinlerinde belirli kurallar içerisinde hareket edilmesi gerektiği görülmektedir. Osmanlı dışı kaynaklardan elde edilen deliller ise, Tanzimat döneminden iki-yüz yıldan fazla bir süre önce, 17. Yüzyılda yürürlükte olan ve kesin bir izin olmadan eski eserlerin ihraç edilmesini yasaklayan Osmanlı kanunları, kuralları ve teamüllerini göstermektedir. 1623 yılında İngiltere Büyükelçisi, o dönemde eski eserlerin Osmanlı topraklarından dışarı çıkarılmasını yasaklayan hem kanunlar he de teamüllerin bulunduğunu ifade etmiştir. Büyükelçi, bu nedenle, Osmanlı topraklarından eski eserlerin çıkarılması için gizlilik ve rüşvete başvurulabileceğini belirtmiştir. 18 ve 19. Yüzyıllarda yapılan yayınlarda da aynı yöntemler önerilmiştir. Bu makale, modern literatürde 1869, 1874 ve 1884 yılı Âsâr-ı Atîka Nizâmnâmesi üzerinde tekrar tekrar yapılan vurgunun, söz konusu nizamnamenin aslında 1869 yılı öncesinde Osmanlı topraklarından çıkarılan, bugün yurtdışında çeşitli müze ve koleksiyonlarda bulunan oldukça büyük miktarda eski eserlerin gizlilik, rüşvet yoluyla izinsiz ve yasadışı olarak çıkarılmasını yasal hale getirmek olduğunu iddia etmektedir.Keywords : Osmanlı Eski Eserler Hukuku, İdari Kurallar ve Teamüller, Çalınan Eski Eserler, Gizlilik ve Yolsuzluk