- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 3 Issue: 6
- OSMANLI TİMAR SİSTEMİNİN UYGULANIŞINDA YAŞANAN PROBLEMLERE DAİR BAZI TESPİTLER
OSMANLI TİMAR SİSTEMİNİN UYGULANIŞINDA YAŞANAN PROBLEMLERE DAİR BAZI TESPİTLER
Authors : D. Volkan Karaboğa, Recep Bozdoğan
Pages : 331-350
Doi:10.53718/gttad.935391
View : 13 | Download : 6
Publication Date : 2021-07-20
Article Type : Research
Abstract :Sistemin aktif işleyiş süreci açısından bakıldığında XIV. yüzyıl başlarından, XVII. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun askerî sisteminin temel unsurlarından birini oluşturan timar sistemi, imparatorluk dahilindeki mirî arazi rejiminin uygulandığı topraklarda tarımsal ekonomik hayat düzenini, vergilendirme usullerini, ordu mensupları ile halk arasındaki ilişkileri ve sorumlulukları belirleyen önemli bir unsur olmuştur. Tarihi süreç içerisinde ekonomisi tarıma dayalı tüm ekonomilerde mutlaka izleri görülen tımar sisteminde öne çıkan hususiyetlerden bir diğeri ise eyalet idaresinin sosyo-ekonomik politikalarını şekillendirmesidir. Kökeninde Türk-İslâm devletlerinin yanı sıra devletin kurulduğu ve yayıldığı topraklardaki önceki idarelerden de izler taşıyan bu sisteme dair bilgiler, Osmanlı İmparatorluğu’nun geride bıraktığı çeşitli arşiv kayıtlardan öğrenilmektedir. Sistemin ana karakteri Osmanlı bürokrasisinin başlıca uygulamalarından tahrir sisteminin kayıtları olan mufassal tahrir defterleri, icmal veya mücmel defterlerden öğrenilmekle birlikte tahrir esnasında ya da dirlik dağıtımı sırasında yaşanmış gelişmeler, usulsüzlükler, aksaklıklar, imparatorluğun başkenti İstanbul’da haftanın belirli günlerinde devletin meselelerinin iştişare edilerek karara bağlandığı Divân-ı Hümâyûn toplantılarında alınan kararların birer suretlerini içeren Mühimme Defteri kayıtlarında da görülmektedir. Bu defterlerin bizzat devletin merkezinde hazırlanması ve emirlerin padişahın kararı doğrultusunda kayda geçirilmesi, bu kayıtlara Osmanlı Tarihi’nin diğer alanlarında olduğu gibi tımar-toprak sistemi kapsamındaki araştırmalarda da başvurulabilecek güvenilir kaynak olma niteliğini kazandırmaktadır. Timar sisteminin incelenmesi bağlamında araştırmacılara ışık tutan başlıca arşiv kaynaklarından olan tahrir defterleri ile timar tevcih defterleri; timarın önceki vaziyeti ve kaydedildiği zamandaki dirlik sahiplerinin kim oldukları, nerede ve ne kadar bütçeli dirlik tasarruf ettikleri, ilgili şahısların askerî yükümlülükleri ve konu ile ilgili sair ayrıntıları içermesi yönüyle büyük önem arz ederken yine sistemin işleyişinde yaşanan bozulmalar, usulsüzlükler, birbirlerinden farklı özelliklere sahip olan timar bölgelerinde yaşanan asayiş sorunları ve diğer sosyal meseleler gibi hususiyetlerle ilgili olarak divana başvurulmasının ardından buradan çıkan kararlar da sistemin içeriğine dair daha ayrıntılı bilgilere ulaşmamıza imkan tanımaktadır. Ancak şuna açıklık getirmek gerekir ki, mühimme defterlerinde tutulmuş fermân-ahkâm suretleri divânda görüşülen soruna dair kesin karar verildiğini göstermekle birlikte ilgili sorunun hemen çözüme kavuşturulduğu düşüncesine de sevk etmemelidir. Nitekim farklı tarihlerde tutulan defterlerde aynı husus ya da dava ile ilgili kayıtlara rastlanılması konunun ya da ilgili problemin çözümü noktasında sürecin oldukça zaman aldığının bir göstergesi olmalıdır. Nitekim bu çalışmada, Osmanlı idari ve ekonomi teşkilatının bel kemiğini oluşturan timar ve tahrir sisteminin uygulanması konusunda konu ile ilgili mühimme hükümlerinin değerlendirilmesi suretiyle Osmanlı tımar sisteminde karşılaşılan hususlar üzerinde değerlendirmede bulunulacaktır.Keywords : tahrir, timar, toprak sistemi, mühimme defterleri