- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 3 Issue: 5
- CODEX CUMANİCUS VE KAZAN-TATAR TÜRKÇESİNİN ORTAK SÖZ VARLIĞINDA ASKERÎ VE SİYASÎ TERMİNOLOJİ ÜZERİNE...
CODEX CUMANİCUS VE KAZAN-TATAR TÜRKÇESİNİN ORTAK SÖZ VARLIĞINDA ASKERÎ VE SİYASÎ TERMİNOLOJİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Authors : Özge Sönmezler Duran
Pages : 49-64
View : 7 | Download : 2
Publication Date : 2021-01-20
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada Codex Cumanicus’ta bulunan askerî ve siyasî söz varlığının bugünkü Kazan-Tatar Türkçesindeki izleri ve durumu değerlendirilmiş, bu alana ait söz varlığı çeşitli başlıklar altında anlam seyri yönünden ele alınmıştır. Codex Cumanicus, Karadeniz’in kuzeyinde, Deşt-i Kıpçak adıyla da anılan bölgede yaşayan Kuman/Kıpçakların konuşma dilinden derlemeleri, Kıpçak bilmecelerini, çeşitli alanlara ait kelimeleri, kelime listelerini, Hristiyan dinine ait duaları, vaazları, ilahileri içine almaktadır. Kuzey Kıpçak sahasına ait olan bu eserin söz varlığı, özellikle Kıpçakların konuşma dilinden yapılan derlemeler bakımından oldukça değerlidir. O döneme kadar yazılan eserlerde tanıklanmamış bazı kelimelerin ya da tarihî Kıpçak Türkçesi eserlerinde tespit edilmemiş bazı sözcüklerin Codex Cumanicus’ta görülmüş olması bu durumu destekler niteliktedir. Eserin kelime hazinesi, yazıldığı dönemin dili, kültürü, sosyal, siyasî ve ekonomik hayatı hakkında kıymetli bilgiler sunmaktadır. Codex Cumanicus’ta çeşitli alanlara ait kelimeler, terimler bulunmaktadır. Bu alanlardan biri de askerî ve siyasî söz varlığına ait kelimelerdir. Eserde bu alana ait olarak savaş ve asker kavramları ile ilgili isimlere, askerî giyim, savaş aletleri, at ve at koşum takımı ile ilgili kelimelere ve çeşitli siyasî terimlere rastlanmaktadır. Codex Cumanicus’ta bulunan askerî ve siyasî söz varlığına ait isimlerin Kuzeybatı (Kıpçak) grubu lehçelerinden olan Kazan-Tatar Türkçesinin bugünkü söz varlığındaki durumu anlam seyri bakımından değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda tespit edilen kelimelerin Codex Cumanicus’taki anlamları incelenmiş ve ardından bu kelimelerin Kazan-Tatar Türkçesindeki durumu ve anlamları değerlendirilmiştir. Kazan-Tatar Türkçesi bağlamında yapılan incelemelerde bu lehçenin söz varlığını gösteren açıklamalı sözlüklere ve leksikoloji çalışmalarına, bu lehçede bulunan askerî ve siyasî terminoloji üzerine hazırlanmış sözlük ve eserlere başvurulmuştur. Kazan-Tatar Türkçesinde askerî ve siyasî alana ait kelimelerin bazılarının eskimiş veya tarihî kelimeler olarak dilin söz varlığında varlığını sürdürdüğü, bazılarının ise dilde yaygın ve aktif bir kullanım alanı oluşturarak çeşitli anlamlar kazandığı, farklı terim ve kavramları da yansıtmaya başladığı tespit edilmiştir.Keywords : Codex Cumanicus, Kazan-Tatar Türkçesi, Askerî Terimler, Siyasî Terimler