- Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 2 Issue: 4
- "TEGİN" UNVANLI BATI TÜRKİSTAN YÖNETİCİLERİ HANGİ SOYDAN İDİLER?
"TEGİN" UNVANLI BATI TÜRKİSTAN YÖNETİCİLERİ HANGİ SOYDAN İDİLER?
Authors : Gaybullah Babayar
Pages : 303-320
View : 13 | Download : 7
Publication Date : 2020-07-20
Article Type : Research
Abstract :Çaç (Taşkent) Teginleri (c’cynk tk’yn) sikkelerinde görülen biçimindeki damgaya dayanarak bu sülaleyi Köktürk Kağanlığı (552-744), özellikle, Aşina hanedanı ile ilişkilendirebiliriz. Bilindiği gibi, bu dönemde "Tegin” ünvanı Köktürk Kağanlığı’nın ünvanlar sistemine dahildi ve onu Kağanlığın yönetici hanedanı olan Aşina sülalesi temsilcileri kullanmaktaydılar. Çin yazılı kaynaklarına göre, Çaç bölgesi Batı Köktürk Kağanlığı (568-740) egemenliği altındayken Tian-chih Te-le (Tegin) bölgenin yerel hanedanı temsilcisini öldürerek buranın yöneticisine dönüşmüş ve ÇaÇ hükümdarı sıfatıyla Çin’deki Sui sülalesine elçi göndermiştir. İslam öncesi Orta Asya’daki yönetici hanedanların damgaları arasındaki benzerlik onların menşece aynı boydan veya akraba boylardan olduğunu tespit etmektedir. Nitekim, 6. yüzyılıl son çeyreği – 7. yüzyılın ilk çeyreğinde Çaç bölgesinde darbolunan Batı Köktürk Kağanlığı sikkelerinde biçimindeki damga ve żpγw (Jabgu) veya twrk-x’γ’n (Türk-Kağan) ünvanları bulunmaktadır. 7. yüzyılda Fergane’de darbolunan sikkelerde de biçimindeki damga ve Eski Türk yazısında k(a)n(ï)m q(a)ğ(a)n "Hükümdarım Kağan” tabiri yer almaktadır. T’ang-shu yıllığına göre, Bo-han-na (Ferghana) hükümdarı Batı Köktürk Mo-he-du (Bakhadur) kağan tarafından öldürülünce bölgenin yönetimi Aşina sülalesinden olan bir yöneticinin eline geçmiştir Çaç ve Fergane sikkelerindeki damga benzerliği büyük ihtimalle her iki bölge yönetici hanedanının aynı soydan gelmesinden ileri gelmektedir. Buna benzer bir durum Toharistan’la ilişkilidir ki, 7.-8. yüzyıllarda darbolunan sikkelerin çeşitlerinden birinde biçimindeki damga görülmektedir. Çin kaynaklarına göre, bu dönemde Tu-ho-lo (Toharistan)’da soyu Batı Köktürk Kağanlığı’na ulaşan ve "Yabgu” ünvanına sahip bir yönetici sülale bulunmaktaydı. Köktürk Kağanlığı’nın zaferlerinden sonra bölgede Türk asıllı sülalalerin ortaya çıkmasıyla Toharistan ve Kabul vadisinde Eftalitler (Ak-Hunlar), Sasanlılar çatışması yüz gösterdiği anlaşılmakta, bu durum Kabul’da Köktürk hakimiyeti sağlandığı Erken Orta Çağlara ait yazılı kaynaklarıyla kendi tespitini bulmaktadır. Dünya tarihçiliğinde Tegin-Şahlar sülalesi (640-843) olarak adlandırılan bu hanedanın kurulduğu tarih 661 yılına değil, 640 yılına denk geldiği, etnik yönden de Aşina sülalesine mensup olduğu aydınlık kazanmaktadır.Keywords : Köktürk Kağanlığı Aşina sülalesi, Çaç (Taşkent), Fergane, Toharistan, Kabul vadisi, sikkeler, damgalar, ünvan, Tegin