- Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
- Vol: 21 Issue: 3
- 17. Yüzyılda Ayntâb Sancağında Sürsat Yükümlülüğü
17. Yüzyılda Ayntâb Sancağında Sürsat Yükümlülüğü
Authors : Hasan Arslan
Pages : 1733-1765
Doi:10.21547/jss.1090700
View : 11 | Download : 3
Publication Date : 2022-07-31
Article Type : Research
Abstract :Bu tetkik, Osmanlı Devleti’nin bir değişim ve dönüşüm asrı kabul edilen 17. yüzyılda ülkenin mütevazı bir san-cağı olan Ayntab’da sürsat mükellefiyetini konu almıştır. Sürsat olağanüstü durumlarda harp ihtiyaçları kap-samında talep edilen bir yükümlülüktü. Bu yükümlülük, mahiyeti itibariyle tam bir vergi olmayıp miktarı ve fiyatı merkezî idarece belirlenen arpa, un/ekmek, koyun, sadeyağ, bal ve odun/saman gibi ürünlerin reaya tarafından tayin edilen menzillerde nakledilerek orada askerlere akçe karşılığında satılmasıdır. Ayntab, tetkik edilen dönemde Maraş eyaletine bağlı bir sancak merkeziydi ve Ayntab ve Telbaşer kazaların-dan oluşuyordu. Liva halkı, sürsat yükümlülüğünü, doğu seferleri sırasında ekseriyetle aynen, batı yönündeki seferler esnasında da nakden yerine getirmiştir. Bu tetkikte başlıca kaynak olarak, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesindeki Osmanlı Arşivi’nin çeşitli fonlarında kayıtlı döneme ait onlarca Sürsat Zahiresi/Bedeli Defteri, Mevkufat Defteri ile Ayntab Şer’iyye Sicillerinin yanı sıra çok sayıda vesika kullanılmıştır. Kaynakların elverdiği ölçüde 17. yüzyılda Ayntab sancağı/kazası özelinde sürsat yükümlülüğünün mahiyeti/kimliği, zaman içindeki seyri ve tarh-tahsil sürecindeki işleyişi takip edilmiş. Bu süreçte dönem boyunca ortaya çıkan kimi zaman radikal kimi zaman da yavaş ancak istikralı bir tarzda arızilikten daimiliğe; aynîlikten nakdiliğe doğru olan değişim/dönüşümü gözlemlenmiş. İlk başlarda aynen talep edilen akdî ve ivazlı bu mükellefiyetin zamanla tam bir vergiye nasıl dönüştürüldüğü izlenmiştir. Bu araştırma, dönemin ve bölgenin mali/iktisadi ve içtimai hatta idari vaziyetini biraz daha aydınlatmıştır.Keywords : Sürsat Zahiresi, Sürsat Bedeli, Osmanlı Devleti, Ayntab Sancağı/Kazası, Telbaşer Kazası, Avarız-ı Divaniye, Tekâlif-i Örfîyye