- FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi
- Issue: 13
- Türkistan’da İlmihâl Kültürünün İlk Örneği Ahmed-i Yesevî’nin Divân-ı Hikmet’indeki İbâdet İlkeleri...
Türkistan’da İlmihâl Kültürünün İlk Örneği Ahmed-i Yesevî’nin Divân-ı Hikmet’indeki İbâdet İlkeleri
Authors : Ismail Bilgili
Pages : 33-56
Doi:10.16947/fsmia.582341
View : 7 | Download : 2
Publication Date : 2019-06-26
Article Type : Research
Abstract :Yetiştirdiği sayısız öğrencileriyle hicrî 6. miladi 12. asırdan itibaren gerek Türkistan bölgesinin gerekse Anadolu kültür ve medeniyetinin İslam ile şekillenmesinde büyük katkısı olan Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed-i Yesevî (ö. 562/1166), Anadolu’nun manevî fatihlerindendir. Hanefi fakîhi Yusuf-u Hemedanî’den (ö. 535/1140) ilim ve irfan eğitimini tamamlayan Ahmed-i Yesevî, özellikle yaşadığı Türkistan coğrafyasında Kıpçak ve Oğuz boyları arasında İslam’ın benimsenip yayılmasında önemli hizmetlerde bulunmuş, Çağatay Türkçesi ile serbest halk edebiyatı vezninde manzum olarak söylediği dînî içerikli şiirleri olan hikmetleriyle insanlara anlayacağı dilde İslam’ı tebliğ etmiştir. Ahmed-i Yesevî’nin hikmetleri, İslam’ın asgarî seviyede bilinmesi gereken îmân, ibâdet ve ahlâkın temel esaslarını, bir Müslüman için zorunlu bilgileri içermektedir. Türkler arasında gelişip yayılan ve ilk örneğini Ahmed-i Yesevî’nin Divân-ı Hikmet eseriyle veren îmân, ibâdet ve ahlâka dair asgarî bilgilerin genel prensipler mâhiyetinde ele alındığı ilmihâl geleneği, Cibrîl hadîsinde yer alan üç konuyla ilgili sorulara yönelik îzâhın yaygınlaşmasıyla oluşmuştur. Ahmed-i Yesevî, hikmetlerinde bu bilgilere, ahkâm cihetinden değil, dînîn özünü oluşturan ilkeler bakımından yer vermiş, insanların İslam ile olan bağını sahih bir yolla kurma amacını hedeflemiştir. Ahmed-i Yesevî’nin, ilmihâl konularından ibâdetlere verdiği hassasiyeti, Divân-ı Hikmet’te ibâdetin gereğine değindiği sayısız hikmetleriyle birlikte 68 yerde namazdan, otuz üç yerde oruçtan, üç yerde zekâttan bahsetmesi ile de görmekteyiz. Ayrıca dokuz kıtadan oluşan 242. hikmetini sadece hac ibâdetine ayırması da bu kanaati desteklemektedir. İlmihâl kültürünün oluşumu hakkında kısa bilgi verdikten sonra Ahmed-i Yesevî’nin hikmetlerinde zâhirî hükümlerinden ziyâde iç anlamları yani manevî boyutları üzerinde durduğu ibâdet konularını ele alacağımız çalışmamızda, Divân-ı Hikmet’ten tespit ettiğimiz bazı ibâdet ilkelerini hikmetler ışığında sunacağız.Keywords : Fıkıh, ilmihâl, ibâdet, Ahmed-i Yesevî, Divân-ı Hikmet