ÇUKUROVA HALK KÜLTÜRÜNDE YEL
Authors : Ali Doğaner
Pages : 602-617
Doi:10.55666/folklor.1289706
View : 64 | Download : 38
Publication Date : 2023-08-30
Article Type : Research Article
Abstract :Türkçe bir kelime olan yel, varlığın yaratılışıyla ilgili dört unsurdan biri olan hava ile ilişkilidir. Farsça kökenli rüzgâr kelimesi de dilimizde yel ile birlikte yaygın bir kullanıma sahiptir. Türk kültüründe Tanrılar dışında destan kahramanları ve yada taşını kullanan seçkin kişiler rüzgâr çıkarabilmiştir. İslamiyet’le birlikte Mikâil adlı melek Yaratıcı adına doğa olaylarını gerçekleştirmeye başlamış, bu bağlamda yeli kontrol etmiştir. Yelin geldiği yer, esiş yönü, estiği dönem ve zaman, saatteki hızı gibi özellikler yel isimlerinin ortaya çıkışı üzerinde etkili olmuştur. Yel; bahar yeli, şark yeli, kavak yeli, sam yeli, seher yeli, tan yeli, kabayel, şimal, kıble, lodos, garbi, mihrican, meltem, poyraz vd. gibi isimler almıştır. Yörelere göre isim alabilen rüzgâr çeşitleri olmakla birlikte Çukurova’da harman yeli, Yarıkkaya yeli, ayaz, poyraz, garbi, sazak, seher yeli, sam yeli, bora, meltem ve mihrican isimleri ön plana çıkmıştır. Yel, işlevsel bir öneme ve ekonomik bir değere sahiptir. Hayvancılık ve tarım yapan geleneksel Türk toplumu yanında kent kültürü bağlamında çeşitli meslek kollarında olanlar için de önemini korumaktadır. Rüzgâr gücü; değirmen çarklarını çevirmek, rüzgâr santrallerinde elektrik elde etmek için kullanılmıştır. Turizm sektöründe rüzgâr sörfü, yelken yarışı, yamaç paraşütü ve balon turları yapabilmek için rüzgâr durumu dikkate alınmaktadır. İklim üzerinde etkili olan rüzgâr soğuk ya da sıcak havayı taşır, sisli ve bulutlu havayı dağıtır. Çukurova’da yaz aylarında serinlemek ve harman savurmak için rüzgâra ihtiyaç duyulmuştur. Rüzgâr esmediğinde çeşitli ritüellere başvurulmuştur. Rüzgâr şiddetli esip fırtınaya ve ardından hortuma dönüştüğünde hayatı olumsuz yönde etkilemektedir. Çatıları uçurmakta, ağaçları devirmekte, otomobillere zarar vermektedir. Kara, deniz ve hava ulaşımını aksatabilmektedir. Çukurova bölgesi halk şiirinde yel; hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanılarak duyguların, düşüncelerin, içinde bulunulan durumun ve ruh hâlinin anlatımında aracı olur. Rüzgâr haberci olma özelliğiyle sevgili hakkındaki bilgileri ve onun kokusunu âşığa ulaştırır. Muhabbet, hasret, ayrılık, ecel ve yalan gibi soyut kavramlar, yele benzetilerek somutlaştırılır. Rüzgâr adları, taşıdığı özellikler dikkate alınarak, erkek-kadın isimlerinde ve soyadı olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada mitoloji, destan, efsane ve halk hikâyelerinden yola çıkılarak Türk kültüründe yel ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra, yelin Çukurova bölgesi halk kültüründeki yeri ve özellikleri değerlendirilecektir.Keywords : Yel, rüzgâr çeşitleri, halk kültürü, halk şiiri, Çukurova