- Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Cilt: 28 Sayı: 2
- Müçtehitlerin Çoğunluğunun İttifakına Karşılık Azınlığın Muhalefetinin İcmâın Oluşumuna Etkisi...
Müçtehitlerin Çoğunluğunun İttifakına Karşılık Azınlığın Muhalefetinin İcmâın Oluşumuna Etkisi
Authors : Abdullah Erdem
Pages : 105-118
Doi:10.58568/firatilahiyat.1328079
View : 69 | Download : 50
Publication Date : 2023-12-29
Article Type : Research
Abstract :Fıkıh usulünde kesin bilgi ifade eden delillerden biri de icmâdır. İcmâın hücciyetini kabul etmeyen âlim yok denecek kadar azdır. Buna itiraz eden ilk kişinin Mu‘tezilî İbrahim en-Nazzam olduğu aktarılır. Mezhep olarak kabul etmeyen grup ise İmâmiyye’ye mensup âlimlerdir. Belli başlı birkaç şaz görüş dışında icmâın hücciyeti konusunda ilk dönem müçtehitlerinden itibaren müçtehit âlimlerin ittifak ettiklerini söylemek mümkündür. İcmâın hücciyeti konusunda kayda değer bir ihtilaf olmamakla beraber icmâın çeşitleri, şartları, delilleri, icmâ edeceklerin sayısı gibi detaylarında usulcüler ihtilaf etmişlerdir. Usûlcülerin tartıştığı konulardan biri de müçtehitlerin büyük çoğunluğunun ittifak ettiği durumda bir veya birkaç kişinin muhalefet etmesinin icmâa etkisidir. Usulcülerin bir kısmı çoğunluğun ittifakına karşı azınlığın muhalefetinin icmâa zarar vermeyeceği kanaatinde iken büyük bir kısmı ise icmâın oluşabilmesi için bütün müçtehitlerin aynı görüşte olması gerektiğini savunur. Temel olarak bu iki yaklaşımın birbirleriyle tartıştıkları söylenebilirse de konuyu daha farklı ele alan usulcüler de vardır. Bazı usulcüler bir veya birkaç kişinin muhalefet ettiği bir meselede çoğunluğun bunlara karşı takındıkları tavrı dikkate almaktadırlar. Bu âlimlere göre eğer çoğunluk azınlığın görüşüne karşı çıkmazsa bu durumda icmâdan bahsedilemez. Zira bu, çoğunluğun kendilerine muhalif görüşe de itibar ettiklerini gösterir. Şayet çoğunluk azınlığın görüşüne itibar etmez ve hatta karşı çıkarlarsa bu durumda çoğunluğun ittifakı icmâ olur. Bu tartışmalarda genel olarak kullanılan argümanlar aynıdır. Usulcüler özellikle İbn Abbas (r.a.) başta olmak üzere bazı sahabenin çoğunluğa muhalif görüşleri üzerinden tezlerini savunmaktadır. Azınlığın muhalefetini icmâa engel görmeyen kişiler, İbn Abbas’ın ribâ ve müt‘a konusundaki örnekte olduğu gibi bir veya birkaç sahabenin muhalif görüşleri bulunmasına rağmen diğer sahabenin ittifakının icmâ olduğu konusunda usulcülerin ittifak ettiğini savunurlar. Aynı şekilde bunun icmâa engel olduğunu savunanlar da yine İbn Abbas’ın avl konusundaki cumhura muhalif görüşünde olduğu gibi diğer sahabenin ittifak ettiği bir meselede İbn Abbas’ın muhalif tavrı icmâın oluşuma engel teşkil etmiştir. İşte bu çalışma, bahsedilen tartışmaları ve tarafların kullandıkları argümanları ele almaktadır. Ancak önce bu tartışmalarla yakından ilgisi olduğu düşünülen icmâın bilgi değeri ve şartları özetle sunulmuştur. Çalışmada belli bir ekolün eserleri ile yetinilmemiş farklı mezheplere mensup usulcülerin konuyla ilgili açıklamaları incelenmiş ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak icmâın kesin delil olabilmesi için ileri sürülen şartlardan da hareket ederek çoğunluğa karşılık azınlığın muhalefetinin icmâın oluşumuna engel olacağının hâkim görüş olduğunu belirtmek gerekir. Bununla birlikte azınlığın muhalif görüşünün diğer usulcüler tarafından dikkate alınıp alınmamasının icmâın oluşumunda etkili olduğu kanaati hâsıl olmuştur.Keywords : İslam Hukuku, Fıkıh Usulü, İcmâ, Çoğunluğun ittifakı, Azınlığın muhalefeti