- Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 28 Issue: 1
- KUR’ÂN’DA "MESELÜHÛ KEMESELİ" TERKİBİYLE TEŞBİH BELAGATININ PSİKOLOJİK OLUŞUMU...
KUR’ÂN’DA "MESELÜHÛ KEMESELİ" TERKİBİYLE TEŞBİH BELAGATININ PSİKOLOJİK OLUŞUMU
Authors : Usame Ihtiyar
Pages : 1-17
View : 41 | Download : 29
Publication Date : 2023-06-30
Article Type : Research Article
Abstract :Bu çalışmada, Kur’ân-ı Kerîm’de "meselühû kemeseli” terkibiyle yapılan bir teşbihin psikolojik güdüleri ele alınmıştır. Bu anlamda, belagatin birçok yönden psikoloji ile bağlantılı olduğu temellendirilmek amaçlanmıştır. Konuşmanın muhatap üzerinde psikolojik bir etki alanı oluşturması ve insanın ruhu üzerindeki bu etkinin muhtelif çeşitlerinin olması, söz konusu yönlerden en bariz olanlarıdır. Bununla birlikte bir bilim olarak psikoloji, çalışmamızın sınırlarını aşan genişliğe sahip olduğu için, burada psikolojik epistemolojinin bir meselesi olarak psikolojik güdüler konusu odak noktası olarak alınmıştır. Bu bağlamda, insan davranışlarını düzenlemesi itibarıyla ahlakı da ilgilendiren psikolojik güdülerin Kur’ân-ı Kerîm’de hitabın inşasındaki rolü mercek altına alınmıştır. Böylelikle, insanın motivasyonu üzerinde belagatin etkisini tespit etme imkânı yakalanmıştır. Bunun için, bu çalışmada öncelikle bir uygulama alanı olarak da Arapçanın en belîğ ve fasih kitabı olması açısından Kur’ân-ı Kerîm ve farklı farklı ayetlerde "meselühü kemeseli” terkibiyle yapılan bir teşbih meselesi esas alınmıştır. Bu terkip "meselühû kemeseli” özellikle Kur’ân-ı Kerîm’in oluşturduğu imgenin psikolojik teşekkülünde büyük bir önemi haizdir. Bu bakımdan, psikolojik güdülerle ilişkisi açısından bu belaği kullanımın referansal ve işlevsel öneminin incelenmesi amaçlanmaktadır. Böylece, imgenin oluşumunun inşasında o terkibin psikolojik delaletinin etkisi belirlenmektedir. Bu çerçevede, Kur’ân-ı Kerîm’de "meselühû kemeseli” terkibinin kullanımı bağlamında psikoloji ile psikolojik teşbihin belağatı arasındaki bağlantılar analiz edilmiştir. Bu analiz de üç boyutta temellendirilmiştir. Birincisi, pozitif psikolojik güdüyü teşvik etmek için negatife zıttan kaçınmak; ikincisi, bilginin psikolojik güdüsünü güçlendirmek; üçüncüsü ise taklidin psikolojik güdüsünü dışlamaktır. Pozitif bir güdü, iki zıt güdü kapsayan temsilî teşbihte zikredilerek teşvik edilmektedir. Öyle ki, pozitif bir güdü negatif bir güdüyü eler. Bunun için, temsilî teşbih yoluyla negatif güdüden kaçındırılarak davranış alanının dışında bırakılmaktadır. Daha sonra da, başka bir temsilî teşbih aracılığıyla pozitif güdü teşvik edilmektedir. Böylece, estetik imgenin inşasında insan davranışının düzeltilmesi için muhatabı etkilemek amacıyla iki veya daha fazla temsilî teşbih ortak olarak bulunur. Bazen teşbih, temsilde çeşitlilik gereği bir şeyi başka bir şeyin çeşitli sıfatlarıyla anlatmak tarzında gerçekleşmektedir. Bu çeşitlilik, bu güdülerin kaynağı olan ihtiyaçların teşhis edilmesiyle uyuşmaktadır. Esasen ihtiyaçların, insanın yoksun olduğu bir şeyden dolayı meydana geldiği bilinmektedir. Bu da psikolojik istikrarını sağlamak için insanı o şeyi elde etmeye veya gerçekleştirmeye sevk etmektedir. Bunun sonucunda ise, bu sürecin bir aracı olması itibarıyla davranış etkilenmektedir. İşte Kur’ân-ı Kerîm’de "meselühü kemeseli” terkibiyle yapılan bu temsilî teşbihlerin tümü, bilme güdüsünü ve onunla birlikte davranış güdüsünü teşvik etme amacını taşımaktadır. Bu yüzden, konuyla bağlantılı olmaları açısından bilgi ve amel faktörleri de ele alınmıştır. Bilgiye yönelik bu psikolojik güdü, doğrudan merak ile ilgilidir. Merak da bilinmeyen bir şeyin hakikatinin bilgisine sahip olma arzusundan ortaya çıkmaktadır. Bu ise, Kur’ân-ı Kerîm’de "meselühü kemeseli” terkibiyle yapılan temsillerin delalet ettiği psikolojik güdülerden biridir. Bu bağlamda, teşbih yoluyla insan nefsini fıtratındaki doğru bilgiye sevk ederek bilme güdüsünün harekete geçirilmesinin amaçlandığı görülmektedir. Son olarak, temsil yoluyla körü körüne taklit etme güdüsünün dışlanması olgusu ele alınmıştır ki, bu, Kur\'an-ı Kerim\'de "meselühü kemeseli” terkibi kullanılarak temsil etmek yoluyla yapılan bu teşbihlerin temelinde yatan psikolojik güdülerin amaçlarından bir diğeridir. Bu teşbih, o güdünün birey üzerindeki etkisini artırmak için kullanılmıştır. Çünkü birey, bu grubu bilgisizce takip ederek gerçeği araştırmadan da taklit edebilmektedir. Bunun arkasında çoğu zaman sürü psikolojisi yatmaktadır. Bu olguyu ele alınırken, Kur\'ân-ı Kerîm’in ayetlerinden alıntıladığımız delillere dayanılmıştır. Böylelikle, taklidin bu psikolojik güdüsünün birey ve toplum üzerindeki etkisini ifade etmek için kullanılan teşbihin nasıl kurulacağını saptanmış ve \"meselühü kemeseli\" terkibiyle temsil etme yoluyla inşa edilen imgesel teşbihin sahnesinde, bilgisiz taklitçi imgesinin psikolojik benzetmesinin sanatsal ve estetik teşbihin delaletleri tek tek ortaya konulmuştur.Keywords : Psikolojik güdü, Pozitif güdü, Negatif güdü, Belagat, Teşbih, Temsil