- Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi
- Vol: 17 Issue: 1
- Bisfenoller ve Fitalatların Halk Sağlığı Üzerine Etkileri
Bisfenoller ve Fitalatların Halk Sağlığı Üzerine Etkileri
Authors : Yeliz Yildirim, Nurhan Ertaş Onmaz, Zafer Gönülalan, Harun Hizlisoy, Serhat Al, Candan Candemir Güngör, Hüseyin Burak Dişli, Adalet Dişhan, Mukaddes Barel
Pages : 68-75
Doi:10.32707/ercivet.655008
View : 16 | Download : 5
Publication Date : 2020-03-23
Article Type : Review
Abstract :2000’li yıllardan önce gıdalardaki biyolojik tehlikeler endişe yaratırken kimyasal endüstrisindeki atılımlar gıdalardaki kimyasal tehlikeleri ön plana taşımıştır. İkinci dünya savaşından sonra kimyasal kullanımı kırılmaz biberondan, ev eşyasına ve yemek servisine kadar hayatın her alanında yaygınlaşmıştır. Günlük hayatımızda kullandığımız eşyaların yapısında 80 binden fazla kimyasal bulunmaktadır. Bu kimyasalların çoğu halk sağlığı açısından henüz test edilmiş değildir. Kimyasallara; "aksi kanıtlanmadığı sürece masumdur” yaklaşımı uygulanmaktadır ki bu yaklaşım halk sağlığı açısından risk teşkil etmektedir. Günümüzde normal bir insanın kanında ve idrarında 200’den fazla kimyasal bulunmaktadır. Bu kimyasallar amniyotik sıvıdan, anne sütünden, bebek kordonundan ve mekonyumdan da analiz edilebilmektedir. Erken dönemde maruz kalınan kimyasallar ileri yaşlardaki kronik hastalıkların temelini oluşturmaktadır. Bu toksikantlardan en çok fitalatlar ve bisfenol-A (BPA) üzerinde durulmaktadır. Fitalatlar, plastikleri yumuşatmak, bisfenol-A ise sertleştirmek için kullanılmakta, fitalatlar aynı zamanda kozmetiklerde de kullanılmaktadır. Bu kimyasallar vücutta hormonları taklit ederek endokrin sistemi ve fizyolojik fonksiyonları bozmaktadır. Gebelik esnasında maruz kalındığında bu kimyasallar; hamileliğin hangi döneminde maruz kalındığına bağlı olarak hem anneyi hem de fötal gelişimi etkilemekte, başta erkek çocuklar olmak üzere beyin ve üreme organlarının gelişimini engellemektedir. Bu kimyasalların etkileri, ne miktarda, ne kadar süre alındıklarına ve bireylerin yaşam tarzlarına göre değişmektedir. Bu kimyasallar beyinde üretilen hormonları da etkileyerek çocuklarda disleksi ve hafıza problemlerine neden olabilmektedir. Erken yaşlarda maruziyet ileriki yaşlarda davranış bozuklukları, depresyon, anksiyete, allerji, solunum yolu hastalıklarına sebebiyet vermekte, pubertal gelişimi, obezite, diyabet ve tümörogenesisi tetiklemektedir. Özellikle anne karnında, düşük dozdaki kimyasallar bile bebek beyninde büyük hasarlara neden olabilmekte, ileride hızlı düşünmeyi ve tepki vermeyi engelleyebilmektedir.Keywords : Bisfenoller, endokrin bozucular, fitalatlar, halk sağlığı