- Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
- Cilt: 11 Sayı: 1
- GÖLGE OYUNU İLE SİNEKLİ BAKKAL ROMANININ METİNLERARASILIK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ
GÖLGE OYUNU İLE SİNEKLİ BAKKAL ROMANININ METİNLERARASILIK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ
Authors : Safiye Akdeniz
Pages : 88-101
View : 29 | Download : 26
Publication Date : 2024-04-22
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada sözlü kültüre ait olan gölge oyununun, Sinekli Bakkal’da biçimsel ve anlamsal düzeyde nasıl bir dönüşüme uğradığı konu edilmekte ve metinlerarasılık bir çözümleme yöntemi olarak kullanılmaktadır. Ancak burada yazıya geçirilmiş belli bir Karagöz metni değil, Karagöz oyununun temel ilkeleri veya genel özellikleri dikkate alınmaktadır. Metinlerarasılık bağlamında biçimsel açıdan görülen ilk dönüşüm, gölge oyununun romana dönüştürülmesidir. Bu dönüşüm, kimi açılardan daralma kimi açılardan ise genişleme yoluyla sağlanır. Gölge oyunu yazıya geçirilip ardından romana dönüştürüldüğünde bünyesindeki farklı sanat dallarının (dans, müzik vb.) ona sunduğu kimi özelliklerde bir daralma yaşanır. Söz konusu değişim oyunun görsel yönünü budar ancak içerik, bazı yan öykü ve yeni kahramanlarla zenginleşir. Anlamsal dönüşüm, öyküsel ve edimsel olmak üzere iki biçimde gerçekleşir. Öyküsel dönüşüm, İstibdat dönemi İstanbul’unun tarihi ve coğrafi çerçeveyi oluşturmasıyla sağlanır. Karagöz’de alt ve üst tabaka arasındaki karşıtlık/mücadele, temel mesele iken romanda bu Doğu-Batı karşıtlığına döner. Bu durum, romanda anlamsal açıdan dikkati çeken ilk değişimdir. Bir diğer önemli dönüşüm ise romanda tasavvufun, dinin algılanma ve yaşanma biçiminin ve buna bağlı olarak farklı din adamı tiplerinin de konu edilmesidir. Dolayısıyla daha çok toplumsal bir içerik gösteren gölge oyununa romanla birlikte siyasi ve felsefi bir içerik de eklenir veya daha görünür hale getirilir. Romanda anlamsal değişimi sağlamak üzere değersel dönüşüme de başvurulur. Gölge oyununda Karagöz, eğitimsiz ve çoğu kez işsiz biri olarak çizilirken romanda onun halefi durumundaki Râbia tam tersi özelliklerle donatılarak ana mesaj değiştirilir. Gölge oyununun başkahramanı Karagöz alt tabakadan gelir ve yaşadığı mahalleye bağlıdır. Karagöz’ün bu özelliği romanda Râbia’da hayat bulur. Romanda, Karagöz’de olduğu gibi mahalle temel mekândır. Karagöz’ün kahraman kadrosundan zenne, cüce, çengi, külhanbeyi, Frenk, muhacir, Arnavut gibi tipler romanda da bulunur. Karagöz’ün barındırdığı sanat dalları arasından öne çıkarılan müzik, birleştirici bir unsur, bir ifade biçimi olarak görev yapar.Keywords : Gölge oyunu, Sinekli Bakkal, metinlerarasılık, Halide Edip Adıvar, halk tiyatrosu