- Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
- Issue: Özel Issue: - Prof. Dr. Halil ÇEÇEN'e Armağan Özel Issue
- ESKİ TÜRKÇE UK- FİİLİNİN KÖKENİ, ANLAMLARI VE TAMLAYICILARI ÜZERİNE
ESKİ TÜRKÇE UK- FİİLİNİN KÖKENİ, ANLAMLARI VE TAMLAYICILARI ÜZERİNE
Authors : Hüsnü Çağdaş Arslan
Pages : 55-71
View : 8 | Download : 5
Publication Date : 2021-12-30
Article Type : Research
Abstract :Bu makalede, tarihî gelişimi içerisinde Türkçenin Eski Türkçe (Kök-Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi) Dönemi’ne ait yazılı kaynaklarda karşılaştığımız, araştırmacıların birçoğu tarafından yalnızca "anlamak, kavramak; bilmek” anlamlarına geldiği kabul edilen ve tarihî metinlerde bil- fiiliyle yakın anlamlı olduğundan bir ikilemenin (hendiadyoin) de parçası olarak görülen uk- fiilinin öncelikle kökeniyle ilgili görüşlere yer verilmiştir. Bilge Kağan Yazıtı’nın Doğu yüzünün 28. satırında geçen WKGLI imlasının Radloff tarafından ukgalı okunup "dinlemek, itaat etmek, boyun eğmek, uymak” olarak anlamlandırılması ile Malov tarafından daha sonra bu anlamların yinelenmesinin bir kısım araştırmacı tarafından "yanlış” olarak değerlendirilmesinin aksine bugün fiilin Teleüt ağzında "dinlemek, itaat etmek”, Yeni Uygur Türkçesinde "anlamak” anlamına ek olarak "duymak, işitmek” anlamlarının bulunduğu görülmektedir. Altun Yaruk, Huastuanift, Maitrisimit ve St. Petersburg’daki Eski Uygur Türkçesi el yazmaları koleksiyonunda bulunan metinlerden biri, aynı zamanda daha önce 1971’de L. Yu. Tuguşeva ile 1973’te Sir G. Clauson tarafından incelenmiş olan SI 2 Kr 17 II numaralı fragmandaki bitig ötügüŋüzteki sogtular tilinteki kayu ogurlug sav söz erti erser barça uka y(a)rlık(a)d(ı)m(ı)z ifadesi ve 2008’de L. Yu. Tuguşeva tarafından yayımlanan Sutra Obşçinıy Belogo Lotosa – Tyurkskaya Versiya (Beyaz Lotus Cemaati Sutrası’nın Türkçe Versiyonu) göz önüne alınarak bu fiilin tarihî metinlerdeki anlamları üzerinde durulmuş, ardından fiil-tamlayıcı ilişkisi bakımından uk- ve türevi uktur- fiilinin tamlayıcıları ile metinlerden alınmış bunlarla ilgili örnekler sunulmuştur. Böyle bir çalışmanın yapılmasının amacı, gelecekte herhangi bir veya birden çok araştırmacı tarafından ayrıntılı olarak hazırlanabilecek Eski Türkçede eylemlerin istem sözlüğüne katkı sağlamaktır.Keywords : Eski Türkçe, Uk-, Fiil, İstem, Tamlayıcı.