BİR ÖDÜL-CEZA TEORİSİ OLARAK KESB KURAMI
Authors : Bayram Çinar
Pages : 468-494
View : 8 | Download : 4
Publication Date : 2023-01-04
Article Type : Research
Abstract :İslâm kültür geleneğinde insan eylemlerine ilişkin değerlendirmelerden biri de "kesb” kavramını merkeze alan bir öneridir. Bu öneri, temelde kader inancına ilişkin bir perspektif oluşturmayı amaçlar. "Kesb” kuramı ve onun teolojik yorumu, insan eylemlerini anlamlandırmaya çalışan kuramlardan sadece biridir. İslâm kelâm geleneğinde kökleri çok erken dönemlere uzanan kesb kuramı, Kur’ân’ın kavrama yaptığı vurgu sebebiyle yaygın bir kullanım imkânı elde etmiştir. Fakat bu teolojik tezi, Eş‘arî‘nin yaygınlaştırdığı varsayılır. Eş’arî ekolün "kesb” teorisi bağlamında oluşturduğu teolojik dilde belirleyici öge, onların Allah algısı olduğu söylenir. Kesb kuramının diğer önemli temsilcisi ise Mâtürîdî ekoldür. Bu ekol, Eş‘arî ile aynı dönemde fakat İslâm kültür merkezinin daha taşra sayılabilecek bir bölgesine mensuptur. Mâtürîdî kelâm ekolü kesb kuramına ilişkin geliştirdiği perspektif sonuçta kesb kuramının diğer temsilcisi olan Eş‘arî yorumdan daha özgürlükçü ve insanın sorumluluğu ile insanın ahiretteki konumu arasındaki ilişkiyi daha rasyonel bir zeminde ortaya koymuş görünüyor. Eş’arî ekolün kesb yorumu ise insanın teolojik konumunu ortaya çıkarmaktan uzak görülmüş ve İslâm kelâm geleneğinde eleştirilere muhatap olmuştur. Özellikle insanın yapmaya güç yetiremeyeceği eylemlerden sorumlu olduklarını teolojik açıdan mümkün görmelerinden dolayı, onların kulluğun teolojik gerekçelerini göz ardı ettikleri söylenmiştir. Buna karşın Mâtürîdî kesb yorumu, insanın güç yetirebileceğinden daha fazla bir sorumluluğu olabileceğini varsaymaz. Bu çalışmada Eş‘arî ve Mâtürîdî teoloji geleneklerinin "kesb” kuramına yükledikleri anlam ile insanın ahiretteki konumu arasındaki ilişki ele alınacaktır. Bundaki amacımız bir kuramın ya da ekolün savunusunu yapmak ya da görüşleri sebebiyle birini yermek değil, bir teolojik soruna ilişkin iddialarını ve konuya ilişkin çözüm önerilerini görmektir.Keywords : Kelâm, Kesb, Allah İradesi, İnsan Eylemi, İnsan İradesi