ALİ ŞİR NEVAÎ VE DİL
Authors : Aysu Ata
Pages : 529-535
Doi:10.32321/cutad.1348350
View : 184 | Download : 202
Publication Date : 2023-12-21
Article Type : Research
Abstract :Nevaî, manzum ve mensur eserleriyle yalnızca Çağatay edebiyatının değil bütün Türk edebiyatının önde gelen isimlerinden biri olmuştur. Orta Asya Türk yazı dili ve edebiyatının gelişmesinde büyük tesiri olan sanatçının eserleri yalnızca Türkistan’da değil birçok bölgede tanınmış ve okunmuştur. Nevaî, Türkçe ve Farsça olmak üzere iki dili de kullanmış, iki dille de eserler vermiştir. 2022 yılının Şubat ayı, Ali Şir Nevaî’nin doğum ayının 581’inci yılıdır. Bu vesileyle, Ali Şir Nevaî Taşkent Devlet Özbek Dili ve Edebiyatı Üniversitesi’nde 23 Şubat’ta bir sempozyum düzenlenmiştir. Bu yazı, ilgili sempozyum için hazırlanan bildirinin gözden geçirilmiş ve bazı eklemelerle genişletilmiş şeklidir. Günümüz Türk dili ve edebiyatının temel taşlarından biri olan Nevaî, dilin millî kimlik olduğunu ve egemenliğin ancak ve ancak millî olan dile sahip çıkarak edinileceğini yazdığı eserlerle ortaya koymuştur. 60 yıllık yaşamında Fars edebiyatının en büyük sanatçılarını kendisine örnek alan Nevaî, onların eserlerine cevap olabilecek Türkçe eserler kaleme almıştır. İlk şiirlerinde Fanî mahlasıyla Farsça yazan sanatçı, Fars edebiyatının oldukça önemli simaları olan Nizamî, Emir Hüsrev, Cȃmî, Sȃdî, Hafız-ı Şirazî ve Attar’dan etkilenmiştir. Fars edebiyatında Nizamî’nin başlattığı hamse geleneği Nevaî tarafından da devam ettirilmiştir. Türk edebiyatında ilk hamse sahibi ve ilk tezkire yazarı Ali Şir Nevaî’dir. Fars edebiyatının en önemli sufî şairlerinden biri olan Molla Cȃmî de Nevaî’nin hayatında önemli bir yere sahip olmuş ve sanatçının eserleri üzerinde büyük etkiler yaratmıştır. Nevaî’nin edebî çalışmaları bu dostluğun başlamasından sonra ortaya çıkmıştır. Onun edebiyattaki olgunluğu ve dili kullanmadaki yetkinliği, sanat ve kültür faaliyetlerinin merkezi konumunda olan Herat’taki usta sanatçılar tarafından da takdir edilmiştir. Nevaî’nin yaşadığı dönemde yetişen sanatçılar Nevaî’ye kılavuzluk rolü biçmişlerdir. Sanatçı kimliğinin yanı sıra devlet adamlığı kimliğiyle de karşımıza çıkan Nevaî divan, mesnevi, tezkire, biyografi türlerinde eserler başta olmak üzere dinî, tarihî eserler, belgeler ve dille ilgili eserler kaleme almıştır. Yaklaşık otuz eseri bulunan Ali Şir Nevaî hem kendi dönemine hem de kendinden sonraki dönemlere yazdıklarıyla ışık tutmuştur.Keywords : Ali Şir Nevaî, Herat, Hüseyin Baykara, Molla Cami, Babür Şah