- Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 3 Issue: 2
- Mustafa Sabri Efendi’nin İ‘tibâru Meâlâti’l-Ef‘âl Anlayışı
Mustafa Sabri Efendi’nin İ‘tibâru Meâlâti’l-Ef‘âl Anlayışı
Authors : Evren Torbali, Ali Bakkal
Pages : 170-193
View : 9 | Download : 5
Publication Date : 2022-12-30
Article Type : Research
Abstract :İ‘tibâru meâlâti’l-ef‘âl, fiillerin amaç ve sonucunun makâsıdü’ş-şerîaya/şeriatın maksatlarına uygunluğunu sağlayan çatı bir kâidedir. Hükümler oluşturulurken bu kural dikkate alınmadığında makâsıdü’ş-şerîaya aykırı hükümlerin ortaya çıkma ihtimali söz konusudur. Öte yandan şartları ve sınırları belirlenmemiş ya da çok esnek tutulmuş i‘tibâru meâlâti’l-ef‘âl anlayışı ise nassların devredışı kalmasına sebep olabilmektedir. Bundan dolayı i‘tibâru meâlâti’l-ef‘âl’in sistematiğinin oluşturulması gerekmektedir. Günümüzde bu amaca mâtuf özellikle Arap dünyasında çok sayıda akademik çalışmalar yapılmaktadır. Ancak bu çalışmalarda genelde benzer görüşteki âlimlerin düşüncelerinden istifade edildiği gözlenmektedir. Bu kâidenin daha dar çerçevede ve sınırda delil olabileceği düşüncesinde olanların görüşlerine ise çok fazla yer verilmediği görülmektedir. Bu düşüncede olan âlimlerden birisi de Mustafa Sabri Efendi’dir (1869-1954). Onun i‘tibâru meâlâti’l-ef‘âl’e ve bu kâidenin dayandığı ilkelerden biri olan maslahata yönelik düşüncelerini yansıtan bir çalışmanın farklı bir bakış açısı sunması sebebi ile ilgili çalışmalara katkı sunacağı kanaatindeyiz. Bu amaçla çalışmamızda, öncelikle i‘tibâru meâlâti’l-ef‘âl kâidesi genel olarak tanıtıldı. Ardından Sabri Efendi’ye göre bu teorinin şart ve sınırlarının neler olabileceği, onun usûl ve fürû‘a âit düşüncelerinden tümevarım yöntemi ile tespit edilmeye çalışıldı. Tespitlerimize göre Sabri Efendi, mezkûr kâideyi hiç zikretmese de bunu usûl ve fürû‘a ait düşüncelerinde göz önünde bulundurduğu anlaşılmaktadır. Dikkate alınması hususunda günümüz meâlâtü’l-ef‘âl çalışmalarında ileri sürülen şartlara ilâve şartlar koştuğu görülmektedir. Bu noktada o, ibâdât ve muâmelât ayrımı yapmaksızın nass ve icmâın bulunduğu alanlar ile geçmiş âlimlerin ittifak ettikleri meseleleri bu kuralın kapsamı dışında tutmaktadır. Âlimlerin ihtilâf ettikleri meseleler ile nevâzil fıkhında ya da şer‘î bir zaruretin söz konusu olduğu durumlarda meâlâtü’l-ef‘âl’in dikkate alınabileceğine yönelik bir düşünceye sahiptir.Keywords : İslâm Hukuku, Mustafa Sabri Efendi, İ‘tibâru meâlâti’l-ef‘âl, Makâsıdü’ş-şerîa, Maslahat, Zaruret