- Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 3 Issue: 2
- Sa’y, Atalet, İktisat Ahlâkı ve Zihniyeti Kavramları Etrafında Mehmed Akif ve Sabri Ülgener
Sa’y, Atalet, İktisat Ahlâkı ve Zihniyeti Kavramları Etrafında Mehmed Akif ve Sabri Ülgener
Authors : Nurettin Çalişkan
Pages : 297-323
View : 8 | Download : 4
Publication Date : 2022-12-30
Article Type : Research
Abstract :Bu yazı, on dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı insanının atalet içinde bulunduğunu nazım ve nesrinde dile getiren Mehmed Akif ile Osmanlı devletinin iktisadi geriliği için benzer teşhisleri olan Sabri Ülgener’in düşüncelerini değerlendirme gayesiyle kaleme alınmıştır. Osmanlı Devleti, yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde coğrafi bakımdan daraldı ve idari ve siyasi anlamda tarih sahnesinden çekildi ve yerini Türkiye Cumhuriyeti Devleti aldı. Ne var ki çalışma üretme ve atalet meselesinde toplum fertlerinin asırların ürünü olan zihniyeti aynı kaldı. Cumhuriyet döneminde de ülke insanının çalışma ve üretme azminin düşüklüğü, Batıya kıyasla bariz geri kalmışlık büyük sorunlardan biri olmaya devam etti. Mehmed Akif, birçok meselenin yanında nazmında Osmanlı insanının çalışma, zaman ve dünya hayatı idrakine düşünce ve eserlerinde çağdaşı şair ve düşünürlerden daha fazla yer verdi. Hissiyatı ve ıstırabını başta Safahat olmak üzere vaazları ve mecmulardaki yazılarında dile getirdi. Tenkitle yetinmeyip hal ve ıslahı için tekliflerini açıkladı. İktisatçı, hukukçu ve sosyolog bir ilim adamı olarak Sabri F. Ülgener, Akif’in nazmında büyük yer tutan sa’y ve atâlet meselesinin tarihi ve sosyolojik sebeplerini merak etti. Max Weber’in tezinden ilham alarak Tevarihname ve divanlardan Nefahâtü’l-Üns’e, Müzekki’n-Nüfûs ve Mârifetnâme’den Ahlâk-ı Alâî’ye temel eserlerden oluşan geniş kaynakçasından ürettiği veriyi kullanarak Osmanlı insanının zihniyetini araştırdı. Atalet ve durağanlığın kökleri hakkında ilmi bir nazariye inşa etti. Bu çalışmada sırasıyla Mehmet Akif’in çalışma olgusunu nasıl idrak ettiği ve fikriyatını inşa ederken nasıl bir usul tertip ettiği incelenecek ve on beş ve on altıncı yüzyıl üzerinden Osmanlı dönemi iktisat ahlakı ve zihniyetini etraflı bir şekilde tahlil eden Ülgener\'in zihniyet teorisi özetlenecektir. Son olarak iki mütefekkirin meseleye sebeb–sonuç bakımından nasıl yaklaştıkları karşılaştırılacak ve tartışılacaktır.Keywords : Osmanlı, Safahat, İktisat, Ahlak, Zihniyet, Sa’y, Atalet, Batıni Tasavvuf