- Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 17 Issue: 17
- İsmâiliyye’nin İslam Dışı Kökenine Dair Eşʻarî İddialar
İsmâiliyye’nin İslam Dışı Kökenine Dair Eşʻarî İddialar
Authors : Ümüt Toru
Pages : 241-278
View : 10 | Download : 4
Publication Date : 2020-06-30
Article Type : Research
Abstract :İsmâiliyye mezhebi, hicrî ikinci asrın sonlarında Irak bölgesinde ortaya çıktı. Yaklaşık bir asır boyunca gizlice yürütülen davet faaliyetleri, mezhebin Irak, Horasan, Maverâünnehir, Bahreyn, Yemen ve Kuzey Afrika bölgelerinde yayılmasını sağladı. 3. (10.) asırda Fâtımîler Devleti’nin kurulması ise mezhebin tarihinde bir dönüm noktası oldu. Zira İsmâiliyye, tarihinde ilk defa resmî bir devlet desteğine kavuşmuştu. Ne var ki bu devletin etkinlik alanı ilk dönemlerde sadece Kuzey Afrika ile sınırlıydı. Muhtemelen bu yüzden Ebü’l-Hasan el-Eşʻarî, onunla ilgili sadece özet bilgiler vermekle iktifa etti. 4. (11.) asrın ikinci yarısına gelindiğinde ise Fâtımîler, önemli bir siyasal rakip konumuna geldi. Mesela çoğunlukla Sünnîlerin yaşadığı Mısır’ı ve akabinde Suriye’yi fethetmeyi başarmışlardı. Onun bu hızlı yükselişi ile birlikte muhaliflerinin İsmâiliyye söylemi de çok olumsuz bir hal almaya başladı. Mesela Abbâsî halifesi Kâdir Billah, 402/1012 yılında bir bildiri yayınlayarak onların Deysânî bir kökenden geldiğini iddia etti. Yaklaşık aynı dönemde yaşayan Abdülkâhir el-Bağdâdî ise bir adım daha ileri gidip onların Dehrî (Materyalist) olduğunu ileri sürdü. Bağdâdî sonrası süreçte Nizâmülmülk, Gazzâlî ve Fahreddin er-Râzî de benzer iddiaları devam ettirdi.Keywords : İsmâiliyye, Karmatîlik, Fâtımîler, Ebü’l-Hasan el-Eşʻarî, Bağdadi, Gazzâlî, Razi, Hasan Sabbah