- Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi
- Vol: 1 Issue: 1
- Tezkirelerde Şair Yaratılış Üzerine Kullanılan İfade Kalıpları
Tezkirelerde Şair Yaratılış Üzerine Kullanılan İfade Kalıpları
Authors : Pervin Çapan
Pages : 13-25
View : 39 | Download : 14
Publication Date : 2021-06-28
Article Type : Research
Abstract :Tezkirelerde şairlerin biyografik bilgi ve değerlendirmelerinin yanında, onların edebî şahsiyetlerini ve sanat kapasitelerini açığa çıkaran bilgi ve tanıtmalara da yer verilmiştir. Bunlar şairlerin sanat güçleriyle yaratılışları arasındaki münasebet, tabiatlarında sanat açısından gerekli özelliklerin bulunup bulunmadığı, doğuştan getirdikleri sanat zevk ve kabiliyetinin genel sanat durumlarına etkisi şeklinde özetleyebileceğimiz geniş bir perspektifle dikkatlere sunulur. Tezkireci tanıtma ve değerlendirmelerini yaparken, kendi çağının kıymet hükümlerini ve bu hükümlerin ifadesi olan kelime ve tabirleri sıkça kullanır. Bunlar îcâd, ibdâ, ihtirâ; tasarruf; bedîhe-gû; cevdet, cevdeti tab’; hiddet, sür’at, titizlik, sebük-tâz, sebük-tıynet, tab’-ı âteş-pâre; pür-gû; cevelân, cevelân-ı tab’; dikkat, dakîk, dakîka-şinâs, dakîka-dân, mû-şikâf, hurde-bîn, hurde-gîr; nakkâd, suhan-senc, suhanârâ ve vezn-i tab’ gibi ifade kalıplarını kapsar. Genel ve soyut çerçevede kalan bu değerlendirmelerin oranı, tezkireden tezkireye değişebileceği gibi, aynı tezkiredeki şairler arasında bile farklılık arz eder, ancak tezkire yazarları şairlerin doğuştan sanatkâr bir mizaçla dünyaya gelmeleri konusu üzerinde ısrarla dururlar. Bütün bu değerlendirmelerde şairin hangi eserinden hareket edildiği belli olmadığı için, tezkire dili bağlamında değerlendirilebilecek bu kalıp ifadeler, ancak kendi kaideleri ve kendine mahsus tenkid terminolojisi içinde bir anlam kazanır. Bu makalede, 18. yy. tezkireleri örnekleminde şairlerin edebî şahsiyetini ve sanat kıymetini ortaya koyan bu ifade kalıpları, kendi mânâ kâinatları ve değerlendirme metodu çerçevesinde incelenecektir.Keywords : ifade kalıpları. 18. yy., Tezkireler, şair yaratılış, tenkid terminolojisi