Modal yapıtlarda modülasyon temsil modeli: Çember Mod Alanı
Authors : Ümit Fışkın
Pages : 507-531
View : 3 | Download : 2
Publication Date : 2023-12-30
Article Type : Araştırma Makalesi
Abstract :Müzik analizi çalışmalarında 20. yüzyılda akor veya dizi temelli yaklaşımla bestelenen yapıtların armonik ilerleyişini (harmonic progression) incelemek için farklı yaklaşımlar geliştirilmiştir. Tonal müzikte modülasyon bölgelerinin temsilinde Riemann’ın tonnetz’i, Tonal Perde Alanı (Lerdahl, 2001), modal müzikte Modal Perde Alanı (Tsougras, 2003) ve Tymoczko’nun (2011) küple temsil yaklaşımları bulunmaktadır. Diyatonik modların dışında tetratonik ya da pentatonik diziler ve Türk Makam Müziği’nde kullanılan dizilerin Batı müziği ses sistemindeki tampereleriyle benzerlik gösteren diyatonik olmayan modlar Türk Beşleri'nin de aralarında bulunduğu yerli ve yabancı besteciler tarafından kullanılmıştır. Literatürde modülasyon bölgelerinin temsili için diyatonik olmayan modları ve tetratonik ve/veya pentatonik modları da kapsayan bir model bulunmamaktadır. Bu doğrultuda çalışmamda mevcut yaklaşımları geliştirerek Batı müziği eşit tampereli sistem ve tetratonik, pentatonik, heksatonik, heptatonik ve oktatonik modlarla sınırlı Çember Mod Alanı (ÇMA) önerilmiştir. Çalışmanın amacı 20. yüzyılda dizisel yaklaşımla bestelenen yapıtlarda modülasyon sürecini temsil etmek için mod alanı önermektir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman ve müzikal stil analizi kullanılmıştır. İlgili dokümanlar amaçlı örneklem yöntemiyle belirlenmiştir. Modelin hangi modları kapsayacağı, bu modlar arasında yakınlık-uzaklık ilişkisi tanımlanması ve modelin görsel temsili yapılmıştır.. Modelde mod bölgeleri renklerle temsil edilmiştir. Çalışmada literatürde dizisel yaklaşımla bestelendiği tanımlanan Bartók’un Piyano Sonatı (1. Bölüm), Stravinsky'nin Askerin Öyküsü (Marş Royal), Hindemith'in Altı Şanson (Şanson 2) ve A. Adnan Saygun'un Op. 15 Sonatin (1. Bölüm) yapıtlarından kesitler mod dönüşümü (modülasyon) bağlamında incelenmiştir. İlgili yapıtlardaki modal ‘patika’ ÇMA modeliyle temsil edilmiştir. ÇMA 33 tetratonik, 185 pentatonik, 299 heksatonik, 261 heptatonik ve 94 oktatonik mod olmak üzere 873 diyatonik ve sentetik modu kapsamaktadır. Çemberin bütünü on iki dilime bölünmüş ve beşli çemberi model alınarak eksen bölgeleri bu dilim bölgelerinde temsil edilmiştir. Bu modelde modların birbirine olan yakınlık-uzaklık ilişkisini tanımlamak için 'azami yakınlık değeri' önerilmiştir. Bu değerin hesaplanması için modlar arası ortak perde sayısı ve matematik alanındaki koordinat sisteminden faydalanılmıştır. İncelediğim yapıtlarda modülasyon bağlamında eksen ve mod bölgelerinin değiştiği bestecilerin hipermodülasyon tipine ağırlıklı olarak müracaat ettiği dikkati çeken unsurdur. Önerdiğim mod alanı sayesinde modülasyonun bütünsel olarak görsel temsili sağlanmış bestecinin yapıtta tercih ettiği eksen bölgeleri, modlar ve modal plan konusunda veri elde etme ve yorum yapma olanağı sunulmuştur. Bu sayede bestecinin stil ve estetik özellikleri hakkında bilgiye ulaşılabilir. Önerilen modelle herhangi bir bestecinin dizisel tipteki yapıtları arasında veya başka bir bestecinin yapıtlarıyla karşılaştırmalı analiz yapılması sağlanabilir. Bu sayede tarihsel veya mekânsal bağlamda bestecilerin stilistik özellikleri hakkında veri sağlanabilecektir. Önerdiğim model bestecilerin tercih ettiği farklı modal yapılar eklenerek geliştirilebilir.Keywords : Müzik analizi, Mod, Çember Mod Alanı, Modülasyon, Beşli Çemberi