Max Weber’de Modernlik, Karizma ve Gündelik Hayat
Authors : Mehmet Murat ŞAHİN
Pages : 278-303
View : 18 | Download : 4
Publication Date : 2020-12-27
Article Type : Research
Abstract :Bu yazı, Max Weber’in meşhur Meslek olarak Bilim konuşmasındaki paradoksal bir ifadeyi anlama çabasından yola çıktı: "Heute aber ist es religiöser »Alltag«”. Tercümesi neredeyse imkansız olan bu "religiöser alltag” ifadesinin geçtiği paragraf baştan sonra Weber’in din sosyolojisinin anahtar kavramlarının resm-i geçidi gibidir: etik-metodik yaşam (lebensführung), monoteizm, politeizm (vielgötterei), uzlaşma ve göreceleşme (Kompromissen und Relativierungen), tanrıların çatışması, büyüsüzleştirme ve depersonalizasyon, (entzaubert und daher in Gestalt unpersönlicher) ve dini gündelik (religöser alltag). Paragrafın son cümleleri ise Birinci Dünya Savaşı’nın ağır yenilgisi arefesinde Alman gençliğine bir uyarıdır: "Modern insan, özellikle de genç kuşak için güç olan, böylesi bir gündelik hayata cevap vermektir. Her yerde gördüğümüz "deneyim" arayışı bu zayıflıktan kaynaklanıyor; asık yüzlü ciddiyetiyle çağımızla doğrudan yüzleşmemek gerçekten de zayıflıktır”. Weber çalışmaları içinde Weber’in merkezi sorunsalını anlamakta çokça başvurulan iki kaynaktan biri Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu ise diğeri adeta bir siyasi vasiyetnamesi olan bu meslek konuşmalarıdır. Sadece şu basit soruyu soruyoruz: Weber bir gündelik hayat dininden ya da gündelik hayatı dolduran eski tanrılardan, yani bir tür modern politeizmden neden bahsetmektedir? Kendisinin İkinci Dünya Savaşı sonrası Amerikan sosyolojisinin yaygınlaştıracağı sekülerleşme kuramlarına kaynaklık ettiği düşünülecek olursa, bu büyüsünü kaybetmiş ve bu nedenle gayri-şahsileşmiş eski tanrıların bizim yaşamlarımız üzerindeki uzlaşmaz mücadelesi paradoksal bir durum yaratmamaktadır? Weber modern kapitalizmin insanların ruhlarına hükmettiği bu çağda dinin kaderini metafizik ya da bilimsel meydan okumalara değil gündelik hayatın politeizmine neden bağlamaktadır? Burada söz konusu olan gündelik hayatın dine meydan okumasını mı ya da dinin gündelik hayatın akışına icbar edildiğini mi anlamalıyız? Weber’in hikayesini "son büyük kahramanlığımız” diye anlattığı Kalvinist Protestanlık aslında gündelik hayatı dinle sature ederken, yaptıklarının niyet edilmemiş sonuçları olarak meslek üzerinden dinin gündelik hayattan çıkarılmasını mı doğurmuştur? Katolikliğin manastıra sıkıştırdığı asketizmi gündelik hayata taşıyan Kalvinizm "gündelik hayatı ne bu dünyadan ne de bu dünya için olmamak koşuluyla, bu dünyada rasyonel bir yaşam olarak biçimlendirmeye” çalışırken, Charles Taylor’un modern benliğin ahlaki kaynaklarından birini gördüğü "sıradan olanın olumlulanması”ndan kapitalizmin dini kökleşmeye ihtiyaç duymadığı geç modern dönemdeki "demir kafes”ten kurtuluşa nasıl gelmiştir? Weber’in erken ve geç reformasyon ve erken ve geç modernlik tahlillerinde ayırıcı tanımlamalarını bu gündelik hayat düşüncesi üzerinden kurduğunu iddia edebilir miyiz? Görüldüğü gibi, Weber’in din sosyolojisi bağlamında gündelik kavramı son derece önemli soruları sormamıza yardımcı olabilmektedir. Aslında daha temelli bazı başka soruları da bunlara ekleyebiliriz. Bu yazıda, Weber’in alltag düşüncesinin sosyolojik düşüncenin bir yandan kuramsal analiz ve kavramsal soyutlamanın, diğer yanda bir tür kavramsallaştırılamazlığın (unbegrifflichkeit), kuram-öncesi ve kavramsal olmayanın kesişim noktasında duran temel sorunu olduğunu savunuyorum. Bu nedenle, Weber’in rasyonelite (rationalitäten) tiplerinden tahakküm (herrschaft) biçimlerine, rutinleşme (veralltaglichung) ve karizmadan (charisma) sosyal bilimlerde yöntem sorununa (ideal-tip ve değer bağımsızlığı) ve Weber’in 1895’te yaptığı tartışmalı Freiburg konuşmasından 1917-19’da meşhur Meslek olarak Siyaset ve Bilim konuşmalarına tuhaf şekilde tutarlılık arz eden siyasetine kadar pek çok anahtar kavram ve sorunun Weber’in gündelik düşüncesi üzerinden yeniden okunabileceğini düşünüyorum. Bu tez kapsamında ise, sadece din sosyolojisi bağlamında bu soruları cevaplamaya çalışacağız. Bu şekilde, din sosyolojisinin sadece daha farklı bir okuması değil, bir o kadar yukarıda bahsettiğimiz kavramsallaştırılamaz olan arkaplanını görmemiz mümkün olacaktır.Keywords : Sosyoloji, Max Weber, Gündelik Hayat, Din, Modernlik